خدمات زندهیاد دکتر خطیبی از ساحتهای علمی، اجتماعی و سیاسی مورد تأمل و مداقة پژوهشگران قرار گرفته و از تلاشهای نیکاندیشانة این ادیب والامقام یاد شده است. از منظر علمی، او از نخستین دانشجویان دورة دکترای زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران بود و بعدها بهعنوان دانشیار به تدریس اشتغال یافت و پساز درگذشت ملکالشعرای بهار، کرسی استادی ایشان به دکتر خطیبی تفویض شد. بُعد اجتماعی او مربوط به بیش از سه دهه مدیریت و همکاری افتخاری با جمعیت شیروخورشید سرخ ایران بود. حُسن مدیریت او موجبات رشد و شکوفایی جمعیت را در ابعاد ملی و بینالمللی فراهم آورد. زندگی سیاسی دکتر خطیبی نیز از دورة بیستویکم مجلس شورای ملی آغاز شد، زمانیکه به واسطة خدماتش در بازسازی شهر لار پساز زلزله، بهعنوان وکیل مردم این شهر وارد مجلس شد و در ادوار بیستودوم تا بیستوچهارم نمایندة مردم تهران بود.
اما دکتر خطیبی تحفة ارزشمندی را نثار فرهنگ ایرانزمین کرد که شاید کمتر از سایر خدماتش شناختهشده باشد؛ اهتمام به چاپ «لغتنامة دهخدا». این اثر سترگ که روحیة سختکوشی علامه دهخدا و یارانش از میان سطور آن نمایان است و آموزههای معنوی آن بر مسیر دوستداران فرهنگ ایران پرتوافشانی میکند، به همت او چاپ و منتشر شد. دکتر خطیبی در مصاحبة تاریخ شفاهی با نگارنده که با عنوان «تدبیر ماندگار»[1] منتشر شده است، ماجرای چاپ نخستین جلد لغتنامه را به تفصیل شرح داده است.
زمانیکه او در حال تهیة رسالة دکتری بود، با معرفی ملکالشعرای بهار با علامه دهخدا آشنا شد و برای بهرهمندی از معلومات ایشان به منزلشان راه یافت. مرحوم دهخدا که دائم کتاب میخواند و فیش تهیه میکرد، با افرادی که به دلایل مختلف به ملاقاتش میرفتند، درد دل میکرد که این فیشها را تهیه کرده است و هیچ ناشری حاضر به چاپ آنها نیست و با مرگش از بین میرود. دکتر خطیبی تحت تأثیر صحبتهای علامه قرار گرفت و روزی که با دکتر عبدالله معظمی، نایبرئیس مجلس شورای ملی در این زمینه مشورت کرد، به اتفاق به منزل دهخدا رفتند. دکتر معظمی در آن دیدار قول داد تا اختصاص بودجه برای چاپ لغتنامه را به تصویب مجلس برساند و مجلس چاپ آن را بر عهده گیرد.
طرح چاپ لغتنامة دهخدا پساز تهیه و تایید توسط پانزده نفر از وکلای مجلس، به تصویب رسید و در پی آن، «کمیسیون فرهنگ دهخدا» تشکیل شد که اعضای آن مشتمل بود بر سید محمد هاشمی، حسین خطیبی، ارباب مهربان مهر و مهدی اکباتانی، البته پیشبرد کارها بر عهدة دکتر خطیبی بود. چندی بعد نخستین همکاران علامه دهخدا خدمت ایشان معرفی شدند تا فیشهای نامنظم را پشت هم بگذارند و به سامان برسانند. دکتر معین در جایگاه مدیر علمی تدوین لغتنامه و دکتر خطیبی بهعنوان مدیر اداری و مالی کارها را پیش بردند تا جلد اول آماده شد و با مقدمة دکتر خطیبی و امضای سردار فاخر حکمت، رئیس مجلس به چاپ رسید.
دکتر خطیبی از آن تاریخ با گروه تدوین لغتنامة دهخدا همکاری نکرد و دکتر معین و دکتر شهیدی با شایستگی انتشار مجلدات بعدی را دنبال کردند و میراث دهخدا را به سرمنزل مقصود رساندند، اما اهتمامی که در امر چاپ و نشر آن مبذول داشت، او را در زمرة بانیان راستین این اثر سترگ جای داد و آنطور که در مصاحبه گفته است: «اگر بخواهید بدانید که بانیان واقعی چاپ این لغتنامه چه کسانی بودند، در درجة اول مرحوم دکتر معظمی و در درجة دوم هم من بهعنوان «اَلدالُ علی الخَیرِ کَفاعلُه» بودم و این اثر نفیس به سرانجام رسید» (خطیبی، ۱۴۰۰، ص ۶۸).
[1] خطیبی، حسین (۱۴۰۰). تدبیر ماندگار، مصاحبة تاریخ شفاهی با دکتر حسین خطیبی. مصاحبه، تدوین و پژوهش پیمانه صالحی. تهران: سازمان اسناد و کتابخانة ملی ایران.
نظرات بسته شده است