برچسب: تاریخ زنان

«هر زن یک دنیاست»

کتاب «هر زن یک دنیاست، مصاحبه با زنان ایالت چیاپاس»[1] در جنوب مکزیک، سال ۲۰۰۸ با مصاحبه و تدوین واکِر و سوآرِز[2] از سوی انتشارات دانشگاه تگزاس منتشر شد. این پژوهش مشتمل است بر ۲۸ داستان زندگیِ زنان با پیشینه‌های مختلف اقتصادی، قومی و فرهنگی، از دامدار و کشاورز گرفته تا تاجر و معلم و آشپز و راهبه، با میانگین سنی شصت تا حدود صد سال؛ زنانی که زندگی آسانی نداشتند و گاه در مزارع کوهستانی و دهکده‌های دوردست کار می‌کردند. این زنان از حوادثی نظیر انقلاب مکزیک و آنفولانزای اسپانیایی جان سالم به در برده بودند و وقایعی همچون آزار و اذیت مذهبیون افراطی و نزاع بر سر مالکیت زمین‌ها را تجربه کرده بودند.

هر زن یک دنیاست،‌ با مقدمه‌ای آغاز می‌شود که در آن،‌ با تحلیلی دقیق از شخصیت راویان روبه‌رو می‌شویم. مصاحبه‌گران در خلال مصاحبه به درک روشنی از ویژگی‌های اخلاقی و رفتاری زنان دست یافته و طیف گوناگونی از تجربیات و افکار آنان را تفسیر می‌کنند. هشت نفر از زنان در جامعة چندوجهی مکزیک از طبقه نسبتاً مرفه و مابقی متوسط و فقیر هستند و چه‌بسا نقطة قوت کتاب، انعکاس صدای زنان محروم جامعه است. راویان ضمن بیان اعتقادات و آداب و رسوم تمدن کلاسیک مایاها در مکزیک و به تصویر کشیدن رویاها و آرزوهایشان در دوران کودکی و جوانی، به دشواری‌های کار در مزارع و کارگاه‌های خیاطی و بافندگی و خدمتکاری در منازل اربابان و یادآوری خاطرات آن دوران اشاره می‌کنند. اما افسوس گذشته‌ها را نمی‌خورند، بلکه از اینکه هنوز فرصت زندگی دارند، خرسندند. آنها عشق به زندگی و تلاش و استواری را به فرزندانشان می‌آموزند و روایت‌گر حرکت در مسیری هستند که رو به کمال دارد و جهان پیرامون‌شان را با نگاهی خوش‌بینانه برای خود و دیگران تغییر می‌دهند.

[1] Every woman is a world, interviews with women of chiapas

[2].G. Walker and K. Suarez

«تاریخ شفاهی آشپزی خانگیِ زنان»

طرح «تاریخ شفاهی آشپزی خانگیِ زنان»[1]،‌ سال ۲۰۱۷ توسط کا سِنگ لو[2]، مورخ و محقق دانشگاه استرالیای غربی در سنگاپور اجرا شد. او با سیزده آشپز باتجربه و در ضمن آن، با سایر اعضای خانواده‌هایشان مصاحبه انجام داد. مصاحبه‌ها در فضای خانواده به‌صورت جمعی صورت پذیرفت و به‌کارگیری این روش، زمینة تکمیل روایت‌های زنان و بازنمایی گفتمان زنانِ آشپز را فراهم آورد. تاریخ آشپزی از منظر تاریخ شفاهی یک سر در گذشته دارد و یک سر در آینده؛ به‌عبارتی فرهنگ غذایی گذشتگان را پیشِ روی آیندگان قرار می‌دهد تا با ابتکارات جدید، این فرهنگ را غنا بخشند.

در راستای توسعة اقتصادیِ سنگاپور که به گسترش مشاغل خانگی انجامید، زنانی که در نزدیکی شهرک‌های صنعتی سکونت داشتند، از نخستین افرادی بودند که از این فرصت بهره بردند و طبخ غذا برای کارخانه‌ها را پذیرا شدند. با افزایش تقاضا، بسیاری از آنان به‌طور خانوادگی آشپزی را ادامه دادند و سه نسل از زنانِ خانواده با اشتیاق در کنار هم، تجربیاتشان را به اشتراک گذاشتند، و بدین‌شکل کوچکترها از بزرگترها تهیة غذاهای سنتی را آموختند و کوچکترها نیز با نوآوری و خلاقیت، تنوع چشمگیری در مکاتب آشپزی سنگاپور پدید آوردند. 

ثبت تاریخ اجتماعی زنانِ سنگاپوری از روزن مصاحبه با آشپزهای خانگی، بسیاری از مردم را به علم تاریخ به‌طور عام، و مردم‌نگاری به‌طور خاص علاقه‌مند کرد. مطالعات پیرامون مشاغل خانگی در این کشور در دهه‌های گذشته بی‌اهمیت تلقی می‌شد و به‌نوعی نامرئی بود. اما با تأثیر آن در توسعة صنعتی جدی گرفته شد و به یک گرایش در تحقیقات تاریخی بدل گردید. شماری از غذاهای خانگی به‌عنوان میراث فرهنگیِ ناملموس در یونسکو به ثبت رسید و مکتب‌هایِ آشپزیِ برآمده از خُرده‌روایت‌های آشپزها، اشتیاق نسبت به غذاهای این کشور را افزون کرد. روش‌های اجرای این طرح، به‌عنوان ‌الگویی به‌منظور ثبت تاریخ شفاهیِ مشاغل خانگی در سراسر دنیا کاربرد دارد.

[1] Oral History of Women’s home cooking in singapore

[2] Kah seng loh

«دوستی بدون مرز»

کتاب «دوستی بدون مرز: داستان‌هایی از زندگی زنان در آلمان»[1]، تألیف فیل لِسک[2]، ‌پژوهشگر کالج دانشگاهی لندن، سال ۲۰۲۰ از سوی انتشارات بِرگ‌هان[3] در نیویورک در ۳۳۸ صفحه منتشر شد.

در طول نیم‌قرن از تقسیم آلمان در سال ۱۹۴۷ تا اتحاد آن در ۱۹۹۰ و پس‌ازآن، ۳۰ زن از شهر شونبِک[4]، آرشیوی از دهه‌های مختلف زندگی‌شان گردآوری کردند که مشتمل است بر عکس‌ها، نامه‌ها و … آنان هرساله از نقاط مختلف آلمان خود را به کلیسای زادگاهشان می‌رسانند تا خاطراتشان را مرور کنند. این کتاب با تحلیل مصاحبه با زنان و بازنویسی روایت‌های آنان، به موشکافی چنین موضوعاتی در آلمان شرقی و غربی پرداخته است: حقوق و جایگاه اجتماعی زنان، پیشرفت‌های شغلی، رفاه اجتماعی، آزادی مطبوعات، آموزش، تحصیل فرزندان و …

فصل اول مروری دارد بر سال‌های نوجوانی و تحصیل در مدرسه. فصل دوم جدایی از خانواده را بررسی کرده است. فصل سوم نگاهی دارد به دوران فعالیت‌های حرفه‌ای. فصل چهارم سرگرمی‌های دوران بازنشستگی را به تصویر کشیده است، و فصل پنجم به دهه‌های پس‌از اتحاد آلمان و تلخی‌ها و شیرینی‌های آن پرداخته است.

دوستی بدون مرز دریچه‌ای به سوی زندگیِ روزمرة زنان در آلمان گشوده و توجه پژوهشگران را به این اسناد منحصربه‌فرد جلب کرده است. تحلیل داده‌ها نشان می‌دهد که چطور تفسیر زندگی زنان به درک صحیحی از احساسات و فعالیت‌های اجتماعی آنان می‌انجامد. این اثر دستیابی به تاریخ‌نگاری واقع‌گرایانه از روزن داستان‌های زنان را با جانمایی در بافت تاریخی حوادث ممکن می‌سازد. نویسنده با پرداخت خُرده‌روایت‌های این گروه کوچک، سیاست‌های فرهنگی حاکم بر آلمان شرقی و غربی را در گسست‌های تاریخی اروپا ارزیابی کرده است. این کتاب ضمن ستایش از سوی مورخان تاریخ زنان و پژوهشگران تاریخ اجتماعی، به‌عنوان الگویی برای تحلیل یافته‌های حاصل از مصاحبه‌ها به علاقه‌مندان توصیه می‌شود.

[1] Friendship without Borders: Women’s of power, politics, and everyday life across East and West Germany

[2] Phil Leask

[3] Berghahn

[4] Schonebeck

«تاریخ شفاهی صنایع نساجی کِبک به روایت زنان»

کتاب «زنان و دختران در صنعت نساجی کِبک»[1]، تألیف گیل گاتبرت بِرانت[2]، سال ۲۰۱۸ از سوی انتشارات باراکا[3] منتشر شد. این کتاب بر اساس مصاحبه با ۸۴ نفر از کارگران زن در کارخانه‌های نساجی کِبک، در فواصل سال‌های ۱۸۸۱ تا ۱۹۵۱ شکل گرفته است. گاتبرت بِرانت متخصص تاریخ زنان و مؤلف کتاب سه جلدی تاریخ زنان در کانادا است.

تصویری که از کارگران زن، تا پیش‌از انتشار این اثر ارائه می‌شد، افرادی ناتوان و قربانیانِ مستعد سرکوب بود. در این پژوهش با مقایسة تغییرات و ویژگی‌های نیروی کار و نوع مشاغل زنان، این تصویر به طرز چشمگیری تغییر کرد. این کتاب، تحولات کارگری و درک زنان از فرهنگ کار و جنبش‌های برابری‌خواهانة آنان را در سال‌های مورد بحث ترسیم می‌کند. زنان که بیش از نیمی از کارگران شاغل در صنعت پنبه و نساجی را تشکیل می‌دادند، به واسطة نقش‌های چندگانه در خانه و کارخانه، نقش مؤثری در صنعتی شدن کِبک و تبدیل آن به جامعه‌ای شهری بر عهده داشتند. نویسنده علاوه‌بر درج روایت‌های زنان، موضوعات تأثیرگذار در تاریخ صنایعِ کانادا را بر مبنای سایر منابع دستِ اول، تحلیل و موشکافی کرده است.

زنان در این گفت‌وگوها در مورد جنبه‌های مختلف زندگی و فعالیت در کارخانه‌ها سخن گفتند و شرایط محیط‌های کارگری را بررسی کردند. همچنین انگیزة کار در صنایع نساجی و تلاش برای دستیابی به حقوق برابر را به بوتة‌ نقد گذاشتند. آنان ضمن تشریح نگرش‌های حاکم بر جوامع کارگری، شرایط اقتصادی خانواده‌های کارگر را مرور کردند. منتقدان تاریخ کار و کارگری، این کتاب را ترسیم کم‌نظیری از شرایط کار زنان در عصر صنعتی شدن دانسته‌اند.

[1] Through The Mill: Girls and Women in Quebec Cotton Textile Industry 1881- 1951

[2] Gail Guthbert Brandt

[3] Baraka

«خاطرات ممنوعه: تجربیاتِ زنان از سال ۱۹۶۵ در اندونزی»

کتاب «خاطرات ممنوعه: تجربیاتِ زنان از سال ۱۹۶۵ در اندونزی»[1]، با ویراستاری مِری کالیمون[2]، لی‌لیا وِتانگتِرا[3] و کارِن کامپبِل نِلسون[4]، با ترجمة جِنیفر لیندسی[5] در سال ۲۰۱۵ از سوی انتشارات دانشگاه موناش در استرالیا منتشر شد. این اثر بر مبنای مصاحبه با چهل نفر از زنانِ بازمانده از خشونت‌های ضدکمونیستی در استان‌های شرقی اندونزی تألیف شده است. محققان مؤسسه تاریخ اجتماعی اندونزی انجام مصاحبه‌ها را عهده‌دار بوده‌اند و استادان مطالعات زنان، مصاحبه‌ها را پس‌از مستندسازی، در قالب هشت‌مقاله تحلیل محتوای کیفی کرده‌اند.

به‌رغم اینکه متقاعد کردن زنان برای شرکت در مصاحبه چندان آسان نبود، اما آنان با جایگاه اجتماعی متفاوت، از معلمان گرفته تا کارگران، کشاورزان و فعالان اجتماعی، از شکنجه و آزار در پی پاکسازی جامعه از تفکرات کمونیستی سخن رانده‌اند. زنانِ مظنون به کمونیست بودن، حتی گاه بدون اینکه بدانند چه جرمی مرتکب شده‌اند، مدت‌ها در زندان بودند. اخراج معلمان از مدارس، فروپاشی خانواده‌ها و نقش کلیسای پروتستان در همراهی با خشونت علیه زنان، از جمله موضوعات کتاب است.

ویراستارانِ خاطرات ممنوعه براین باورند که تا پیش‌از انتشار این اثر، دیدگاه‌های قربانیانِ زن در وقایع ۱۹۶۵ نادیده گرفته شده بود. تاریخ شفاهی ضمن فراهم آوردن فرصتی برای شنیدن صدای زنان، تحلیلگران را قادر ساخت تا با مطالعة این رویداد تاریخی و با اتکا به رویکردی تجربی، به نیابت از راویان، آن را تجربه کنند. گرچه بسیاری از تحلیل‌ها در باب کم‌وکیف روایت‌های زنان تلخ و دلخراش است، اما نقطة قوت این پژوهش، انسان‌دوستیِ برآمده از دل روایت‌های زنان است؛ زنانی که کوشیدند ضمن اندیشیدن به تدابیری تحسین‌برانگیز برای استواری در آن دوران،  فرزندانشان را با امید به آینده پرورش دهند.

[1] Forbidden Memories: Women’s experiences of 1965 in Eastern Indonesia

[2] Mery Kolimon

[3] Liliya Wetangterah

[4] Karen Campbell- Nelson

[5] Jenifer Lindsay

«بازیابی گذشتة ما»

کتاب «بازیابی گذشتة ما: مبارزه برای حق رأی زنان»[1]، با مصاحبه و تدوین شِرنا گلوک بِرگر[2]، استاد مطالعات زنان در دانشگاه کالیفرنیا، نخستین‌بار سال ۱۹۹۰ از سوی دفتر تاریخ شفاهیِ کتابخانة‌ بَنکرافت[3] در آمریکا منتشر شد. ویراست دوم آن نیز سال ۲۰۱۰ نشر یافت. این اثر بر مبنای تحلیل کیفی محتوای مصاحبه با دوازده نفر از رهبران زن در جنبش حق رأی زنان به رشتة تحریر درآمده است. ژانت رانکین[4]، آلیس پُل[5] و سارا بارد فیلد[6] از جمله مصاحبه‌شوندگان این مجموعه هستند. فایل‌های صوتی و تصویری مصاحبه‌ها در دانشگاه کالیفرنیا، دانشگاه برکلی و کتابخانة بَنکرافت حفظ و نگهداری می‌شود.

بازیابی گذشته، با درآمدی بر تاریخ شفاهی آغاز می‌شود. نویسنده در این بخش ضمن برشمردن ویژگی‌های این روش پژوهشی، بر بهره‌مندی از آن به‌منظور ثبت فرهنگ عامه و ارائه تصویری روشن از تاریخ اجتماعی جوامع تأکید کرده است. همچنین آموزش تاریخ شفاهی را از دوران نوجوانی ضروری می‌داند تا دانش‌آموزان در مصاحبه با اعضای خانواده با گذشته پیوند برقرار کنند.

زنان در این مصاحبه‌ها در قامتِ مصلحان اجتماعی تجربیات خود را از مبارزه برای دستیابی به حقوق برابر با مردان به اشتراک گذاشته‌اند. همبستگی زنان، شکل‌گیری انجمن‌های متعدد، و تکوین فرآیندهای اجتماعی تأثیرگذار بر ارتقای جایگاه زنان در دهه‌های مختلف، از جمله دستاوردهای این جنبش است. رویدادهای تاریخی در مسیر تحقق آرمان‌خواهی زنان در پرتو اجرای این طرح موضوع‌محور، به دقت ارزیابی شده است. مستندسازی دقیق تدوینگر و تجزیه‌وتحلیل گفته‌های راویان از طریق پژوهش در اسناد و کتاب‌ها و درج توضیحات بجا و مناسب، این کتاب را به اثری قابل استناد در حوزة تاریخ زنان در آمریکا بدل کرده است.

[1] Recovering our past: The struggle for woman’s suffrage

[2] Sherna Gluck Berger

[3] Bancroft Library

[4] Jeanette Rankin

[5] Alice Paul

[6] Sara Bard Field

«تاریخ شفاهی فوتبال زنان در استرالیا»

کتاب «تاریخ شفاهی فوتبال زنان در استرالیا»[1]، تألیف گریگوری موریس داونز[2]، سال ۲۰۱۵ از سوی انتشارات دانشگاه ویکتوریا[3] در استرالیا چاپ و منتشر شد. این اثر بر اساس پایان‌نامة دکترای مؤلف و بر پایة مصاحبه با ۱۸ زن و ۳ مرد،‌ اعم از بازیکنان، مربیان و داوران به نگارش درآمده است.

شکل‌گیری تیم‌های فوتبال زنان در استرالیا، به دهة ۱۹۷۰ بازمی‌گردد، زمانی‌که مهاجران انگلیسی شوقِ تماشای فوتبال زنان را در دل و جان استرالیایی‌ها زنده کردند. عشق زنان به فوتبال موجب شد تا ورزشی که تا آن‌زمان کاملاً مردانه بود، به سرعت رو به جلو حرکت کند و محبوبیتی عام یابد. پس‌از آن زنان فوتبالیست در برنامه‌های رادیویی و تلویزیونی حضور یافتند و آکادمی‌ها و مدارس فوتبال زنان بنیان نهاده شد.

نویسنده پس‌از بررسی جایگاه زنان در تاریخ ورزش استرالیا، فراز و نشیب‌های شکل‌گیری فوتبال زنان و دهه‌های شکوفایی آن را تبیین کرده است. سپس با درج بخش‌هایی از مصاحبه با ورزشکاران، به تحلیل کیفی داده‌های حاصل از تاریخ شفاهی مبادرت ورزیده است. تحلیل کیفی محتوای مصاحبه‌ها، او را قادر ساخته است تا اصالت و حقیقت یافته‌ها را تفسیر کند. در واقع پس‌از مرور گفته‌های راویان، موضوعات قابل استنباط را استخراج کرده و به بوتة نقد گذاشته است.

زنان ورزشکار با بیان خاطرات، سفر فوتبالی خود را به گذشته آغاز کردند و از نخستین حضور در بازی‌های رسمی سخن گفتند، تبعیض علیه دختران را در سال‌های ابتدایی توجه به فوتبال روایت کردند، از موافقت و مخالفت خانواده‌ها گفتند، از مردان حامی ورزش بانوان و زنان مشوق در این مسیر سخن راندند، و از دوستی‌های پایدار با دوستان ورزشی گفتند. زنان متفق‌القول به تشویق دختران جوان به انجام تمرینات ورزشی برای تأثیر مثبت دیرپای آن بر روحیه و جسم‌شان تأکیدی ویژه دارند و همچنان با مهر و عطوفت، در راه پیشرفت فوتبال زنان در استرالیا تلاش می‌کنند.

[1] Oral History of Women’s Football in Australia

[2] Gregory Maurice Downes

[3] Victoria University

«تاریخ شفاهی زنان ایتالیایی- کانادایی»

تاریخ شفاهی زنان ایتالیایی- کاناداییِ[1] دانشگاه سیمون فریزر[2] در ونکوور[3]، یکی از طرح‌های مجموعة متنوع این دانشگاه است که سال ۲۰۱۰ به‌طور مشترک با انجمن تاریخ کانادا به اجرا درآمد. تاریخ شفاهی پناهندگان لهستانی در ۱۹۵۶، تاریخ شفاهی جنبش‌های کارگری، تاریخ شفاهی مهاجران هندی و تاریخ شفاهی ژاپنی‌های مقیم کانادا، از جمله سایر پژوهش‌های این دانشگاه است.

 در طرح پیش‌گفته با زنان ایتالیایی که در ربعِ اول قرن بیستم به کانادا مهاجرت کرده‌اند، به مدت ۱۰۰ ساعت مصاحبه شده است. مصاحبه‌گران از میان دانشجویان و اعضای انجمن انتخاب شده‌اند. بیشتر مصاحبه‌ها به زبان انگلیسی و مابقی به ایتالیایی است، البته متون ایتالیایی نیز به انگلیسی ترجمه شده است. خروجی‌هایِ طرح اعم از صوت، تصویر، متن و ضمایم مصاحبه‌ها به تفکیک فهرست‌نویسی شده‌اند و علاوه‌بر انتشار اطلاعات کتابشناسی مصاحبه‌ها، اصل منابع نیز در کتابخانة دیجیتالی دانشگاه بارگذاری[4] شده است. به دلیل کدگذاری واژگان و عبارت‌های کلیدی در متون، پژوهشگران به سهولت به مطلب موردنظرشان دسترسی پیدا می‌کنند.

 زنان در این گفت‌وگوها، ضمن تشریح دلایل مهاجرت، سال‌های نخستین زندگی در کانادا، فعالیت انجمن‌های زنان و فرصت‌های پیش‌روی زنانِ مهاجر را مرور کردند و از مواجهه با مشکلات فرزندان، اعتقاد به جامعة مدنی و کار داوطلبانه و روش‌های حفظ آداب و رسوم ایتالیا سخن گفتند. بررسی جزئیات سیاست دولتمردان کانادا در قبال زنان در دهه‌های مختلف و نیز موشکافی تفکر زنان نسبت به تحولات ایتالیا در آن سال‌ها، در مقالات مستخرج از اجرای این طرح موردتوجه واقع شده است. تحلیل کیفی داده‌های حاصل از مصاحبه، بر قابلیت‌های تاریخ شفاهی در راستای تألیف تاریخ زنان تأکیدی ویژه دارد. همچنین فرصتی فراهم آورد تا بتوان به مقایسة عقاید و باور زنانِ مهاجر در دهه‌های پیش و پس از سال‌های مذکور پرداخت و تاریخ‌نگاری ملموسی را پیشِ روی علاقه‌مندان قرار داد.

[1] Italian- Canadian Women Oral History Project

[2] Simon Frazer University (SFU)

[3] Vancouver

[4] https://digital.lib.sfu.ca/italian-canadian-women-oral-history-collection

«مادربزرگ در جنگ چه کردی؟ تاریخ شفاهی زنانِ رود آیلند در جنگ جهانی دوم»

کتاب «مادربزرگ در جنگ چه کردی»، تاریخ شفاهی زنانِ ایالت رود آیلند[1] در شمال شرق آمریکا را در بر می‌گیرد که سال ۱۹۹۰، از سوی انجمن تاریخ این ایالت منتشر شد. این اثر بر مبنای اجرای مشترک یک طرح تاریخ شفاهی به وسیلة دبیرستان کینگس‌تاون[2] و دانشگاه رود آیلند تدوین شده است. مدیر دبیرستان و استادان تاریخ دانشگاه،‌ مدیریت این طرح را بر عهده داشتند. در این مجموعه، با ۳۶ زن که دارای تجربیاتی از جنگ جهانی دوم بودند، مصاحبه شده است. هفده دانش‌آموزِ کلاس نهم، مصاحبه‌های این مجموعه را انجام داده‌اند که شماری از آن‌ها، روایت‌های مادربزرگ‌هایشان را ثبت‌وضبط کرده‌اند.

این کتاب به جنبه‌های نادیده گرفته‌شده از جنگ جهانی دوم پرداخته است. زنان از خانواده، کالج، محل کار و ارتباط با دوستان و نیز در مورد بحران‌های جنگ و تأثیرات عمیق آن سخن گفته‌اند؛ تجربیاتی که تا آن زمان مورد بی‌توجهی واقع شده بود. زنانی که در دوران جنگ، سال‌های جوانی را می‌گذراندند،‌ اذعان می‌کنند که جنگ آنان را از حال و هوای جوانی دور و در واقعیت‌های زندگی غرق کرد. آن‌ها ناچار شدند در غیاب مردان، علاوه‌بر مدیریت امور خانه و سرپرستی فرزندان، در مشاغل تولیدی سنگین فعالیت کنند و مهارت‌های جدیدی کسب نمایند.

این روایت‌ها، جنبه‌های تازه‌ای از درک رابطة جنگ با زندگی مردم را آشکار می‌کند و به عواقب جنگ بیشتر از خودِ جنگ توجه دارد. بسیاری از راویان بر این باورند که در آن سال‌ها، مردم درک درستی از پیامدهای جنگ نداشتند،‌ در نتیجه زنان را قربانی سیاست‌های جنگ‌طلبانه می‌دانند. زنان در هر جایگاهی، احساس مسئولیت فوق‌العاده‌ای نسبت به خانواده و جامعه احساس می‌کردند، به‌خصوص آموزگاران که بلافاصله پس از بازگشت شاگردانشان از جبهه‌های جنگ، در جبران عقب‌افتادگی تحصیلی آن‌ها کوشیدند.

کتاب مادربزرگ در جنگ چه کردی، به دلایل مختلف از سوی انجمن‌های تاریخ و مطالعات زنان و دانشگاه‌های آمریکا موردتشویق قرار گرفت و موفق به دریافت جوایزی شد. این اثر در وهلة‌ نخست به دلیل درگیر کردن دانش‌آموزان در اجرای فرآیند تاریخ شفاهی در راستای ثبت تاریخ زنان، تحسین‌برانگیز شناخته شد. در وهلة دوم، در نظر گرفتن استانداردهای انجمن تاریخ شفاهی آمریکا در انجام مصاحبه، آن را به الگویی کاربردی در این حوزه تبدیل کرد و در وهلة سوم، با ارائه روایت‌های زنده و ملموس و داستان‌هایِ واقعی جذّاب، کتابی خوش‌خوان و ماندگار قلمداد شد.

[1] What did you do in the War, Grandma? An Oral History of Rhode Island Women During World War II

[2] Kingstown High School

«تاریخ شفاهی زنان چینی- آمریکایی»

در طرح تاریخ شفاهی زنان چینی- آمریکایی[1] که به‌طور مشترک از سوی کتابخانة‌ شلسینگر[2] و انجمن زنان چینی در نیو انگلند[3] به اجرا درآمده، تاکنون با بیش از سی نفر از زنانی که به فاصلة دو دهه پس از جنگ جهانی دوم به آمریکا مهاجرت کرده‌اند؛ مصاحبه انجام شده است. در این راستا، زنان چینی با جایگاه اجتماعی متفاوت، از زنان خانه‌دار گرفته تا کارگران، معلمان، کتابداران و … تجربیاتشان را به اشتراک گذاشته‌اند. شماری از مصاحبه‌شوندگان از طریق انجمن شناسایی شده‌اند و تعدادی نیز براساس فراخوان کتابخانة شلسینگر به این طرح پیوسته‌اند. مصاحبه‌ها به هر زبانی که راویان راحت‌تر باشند، انجام می‌شود.

منابع حاصل از اجرای طرح مذکور، در کتابخانة شلسینگر، به‌عنوان کتابخانة تخصصی تاریخ زنان در آمریکا، مطابق با شرایط درج‌شده توسط مصاحبه‌شوندگان در فرم‌ها/ توافقنامه‌های آگاهانه، در دسترس پژوهشگران قرار می‌گیرد.[4] از جمله پرسش‌های اصلی طرح می‌توان به این موارد اشاره کرد: پیشینة خانوادگی، خاطرات کودکی و نوجوانی، هدف از مهاجرت، نخستین تجربه‌های زندگی در آمریکا، مشکلات مهاجران، مشاغل و روش‌های زنده نگه‌داشتن سنت‌های چینی.

به‌رغم اینکه فضای اجتماعی و اقتصادی چین در سال‌های پس از جنگ جهانی دوم و انگیزه‌های مهاجرت در آن سال‌ها با دهه‌های اخیر تفاوت‌های چشمگیری دارد، اما مجریان طرح بر این باورند که انتقال تجربیات راویان با هدف ثبت تاریخ زنان، چشم‌انداز روشنی را در برابر دیدگان دختران جوان می‌گشاید. مصاحبه‌شوندگان بر این نکته تأکید دارند که جوانان باید برای مهاجرت دلایل توجیه‌پذیر و انگیزه‌ای قوی داشته باشند، در پاسداشت آداب‌ و رسوم چینیان بکوشند و از سخت‌کوشی و استواری زنان چینی بیاموزند.

[1] Chinese- American Women Oral History Project

[2] Schlesinger library

[3] New England

[4] Chinese-American Women Oral History Project – Chinese Historical Society of New England (chsne.org)

«سخنان زنان»

کتاب «سخنان زنان، نگاهی زنانه به تاریخ شفاهی»[1]، نخستین‌بار سال ۱۹۹۱ در انتشارات روتلج[2] در نیویورک منتشر شد و ویرایش جدید آن در سال ۲۰۱۶ با ویراستاری شِرنا بِرگر گلاک[3] و دافن پاتایی[4] چاپ و نشر گردید. بِرگر گلاک مدیر طرح تاریخ شفاهی زنان و مدرس مطالعات زنان در دانشگاه کالیفرنیا و پاتایی، استاد تاریخ زنان در دانشگاه ماساچوست است.

کاوش در زمینة مباحث نظری، روش‌شناختی و دشواری‌های گردآوری تاریخ زنان با بهره‌مندی از روش تاریخ شفاهی، در قالب سیزده مقاله تبیین شده است. نویسندگان مقالات ضمن تحلیل پیش‌فرض‌های ذهنی، تناقض‌ها و چشم‌اندازهای پیشِ روی تاریخ شفاهی زنان، به کاربرد روایت‌های زنانه به‌عنوان راهی برای درک تاریخ زنان تأکید کرده‌اند. استانداردهای علمی و طرح‌های اجرایی، از تکنیک‌های انجام مصاحبه با زنان گرفته تا تاریخ شفاهی زنان سیاهپوست در آمریکا، کارگران زن در پورتوریکو و زنانِ درگیر در جنگ در خاورمیانه، حاوی نکات کلیدی و کارشناسانه در این حوزه است.

ترتیب و تقدم مقالات به‌گونه‌ای است که این امکان را فراهم می‌سازد تا علاوه‌بر فراگیری روشمند فرایند تاریخ شفاهی، به تحلیل طرح‌های جریان‌ساز پرداخت. ویژگی کتاب در این است که به نقش تاریخ شفاهی در تدوین تاریخ اجتماعی زنان در جوامع مختلف، نگاهی ویژه دارد. روایت‌های زنانة مندرج در این اثر، بافت و زمینه‌ای را در اختیار خوانندگان قرار می‌دهد تا با گروه‌هایی که هیچ‌گاه امکان مکتوب کردن خاطرات و تجربیاتشان را نداشته‌اند، ارتباط برقرار کنند و بدانند آنان ضمن اثبات خود در جامعه، همگام با تحولات آن، ادامة‌ مسیر داده‌اند. کتاب سخنان زنان یکی از آثار کاربردی و تحسین‌برانگیز برای پژوهشگران تاریخ زنان و علاقه‌مندان مباحث تاریخ شفاهی به شمار می‌رود.

[1] Women’s Words, The Feminist Practice of Oral History

[2] Routledge

[3] Sherna Berger Gluck

[4] Daphne Patai

«تاریخ شفاهی زنان فلسطینی»

«عبور از مرزهای تاریخ، پژوهش در زمینة ‌تاریخ شفاهی زنان فلسطینی[1]»، عنوان پایان‌نامة دکترای اِلن فلیسچ‌مَن[2] در گروه تاریخ خاورمیانه، دانشگاه جورج تاون در واشنگتن است. این پژوهشگر با سفر به فلسطین و کرانة‌ باختری در سال ۲۰۰۶، به بررسی تاریخ زنان فلسطینی از روزن مصاحبه‌های تاریخ شفاهی پرداخت. حاصل دو سال تحقیق بر روی این طرح، به‌صورت پایان‌نامة مذکور و مقالاتی در این حوزه، چاپ و منتشر شده است.

نویسنده با تمرکز بر تاریخ زنان در خاورمیانه و مطالعة منابع مکتوبِ مرتبط با آن، از جمله نامه‌های شخصی، خاطرات، روزنوشت‌ها و اسناد، پای در راه پژوهش تاریخ شفاهی گذاشت. ویژگی طرح تاریخ شفاهی زنان فلسطینی، نگاهِ آسیب‌شناسانة پژوهشگر به محدودیت‌های مصاحبه با زنان است. او پس از مصاحبه با ۶۲ زنِ عرب در سنین مختلف و با جایگاه اجتماعی متفاوت، به برخی از دشواری‌های ثبت‌وضبط روایت‌های زنان اشاره کرده است. از جملة این مسائل می‌توان به خودسانسوری زنان، تفکر مردسالارانه، بی‌علاقگی به بیان خاطرات و نگرانی از برخورد جامعه پس از بیان واقعیت‌ها اشاره کرد.

مصاحبه با زنان فلسطینی، علاوه‌بر جمع‌آوری داده‌هایی در زمینة خاطرات زنان از جنگ، آوارگی، امور روزمره، فعالیت نهادهای اجتماعی و … در راستای تاریخ زنان، به دلیل شرح و تفسیر گام به گام مراحل اجرای پژوهش تاریخ شفاهی و ذکر نکات مهم در این مسیر و مؤلفه‌های موثر بر آن، برای علاقه‌مندان این بخش از تاریخ‌نگاری آموزنده خواهد بود.

[1] Crossing the Boundaries of History

[2] Ellen L.Fleschmann

«تاریخ شفاهی زنان متاهل ایرلندی (۱۹۳۶- ۱۹۶۰)»

«من در خانه چه کاری انجام دهم»،[1]عنوان طرحی به‌منظور ثبت‌وضبط روایت‌های زنان متاهل ایرلندی در فواصل سال‌های ۱۹۳۶ تا ۱۹۶۰ است. این طرح تاریخ شفاهی توسط الیزابت کیلی[2] و مایر لین[3]، استادان گروه مطالعات اجتماعی دانشگاه ایرلند و با حمایت مالی کالج کورک[4] در سال ۲۰۰۴ به اجرا درآمد. در طرح مذکور با ۴۲ تن از زنان متاهل مصاحبه انجام شد و روایت‌های آنان مورد تجزیه‌وتحلیل قرار گرفت. منابع مرتبط با این طرح، در وبگاه کالج کورک در دسترس است و نیز در مقالاتی به قلم مجریان طرح به رشتة تحریر درآمد.

داده‌های حاصل از اجرای طرح مذکور نشان داد که بسیاری از مصاحبه‌شوندگان خانه‌دار بودند و نقش مادری و مدیریت امور خانه را با طیب خاطر بر عهده داشتند. شماری از زنان برای کمک به اقتصاد خانواده در کارخانه‌ها، مراکز بهداشتی، مؤسسات آموزشی و … به فعالیت پرداختند و کوشیدند بین نقش‌های مختلف در خانه و اجتماع تعادل برقرار نمایند. الگوی اشتغال زنان پس از ازدواج، انزوای زنان خانه‌دار، موانع مشارکت زنان در اجتماع، مراقبت از فرزندان، حمایت از اعضای خانواده و ضعف قوانین در حمایت از زنان از جمله مواردی است که از لابلای صحبت‌های راویان استنباط شد.

پژوهش در زمینة زندگی زنان متاهل موجب آشنایی قانون‌گذاران در دورة کنونی با مسائل این گروه شد و آنان را مصمم کرد تا در جهت نیل به قوانین کارآمدتر گام بردارند. همچنین فرصتی فراهم آورد تا مورخان تاریخ اجتماعی به دور از تکلف‌های تاریخ‌نگاری رسمی، با طیف گسترده‌ای از تجربه‌های زنان روبه‌رو شوند و در آن سهیم گردند و این مصاحبه‌ها را به‌منظور تدوین تاریخ زنان به‌کار گیرند؛ روایت‌هایی با نگاه زنانه که گاه هم‌پوشان‌اند و گاه متناقض، و سرشار از شور زندگی و نویدبخش دنیایی بهتر برای دختران جوان.

[1] What would I Be Doing at Home? Oral History of Irish Married Women (1936- 1960)

[2] Elizabeth Kiely

[3] Maire Leane

[4] College of Cork

«از روزنِ چشمان زنان به زندگی بنگرید: تاریخ شفاهی زنان از اتحاد جماهیر شوروی»

کتاب از روزنِ چشمان زنان به زندگی بنگرید[1]، با ویراستاری دِبرا شولتز[2]، المیرا شیسکاراوا[3] و آندره‌آ پِتو[4] از مجموعه کتاب‌های تاریخ شفاهی زنان، سال ۲۰۰۳م. در انتشارات جامعة زنان در نیویورک چاپ و منتشر شد، البته پس از چندی، به زبان روسی نیز نشر یافت.

این اثر در چهار فصل موضوعی تنظیم شده است و هر فصل، مصاحبه با تعدادی از زنان را در جمهوری‌های شوروی سابق دربر می‌گیرد؛ زنانی از تاجیکستان، آذربایجان، روسیه، قرقیزستان و ازبکستان. ساختار کتاب بر اساس موضوعاتی همچون درگیری‌های نظامی، اختلافات قومیتی، تفاوت‌های مذهبی و زندگی در اتحاد جماهیر شوروی و نحوة گذار از آن و ورود به دوران پساکمونیسم شکل گرفته است. هدف از انتشار این مصاحبه‌ها، ارائه نگاه زنانه به زندگی، در راستای ثبت تاریخ زنان است. ازاین‌رو با گروه‌های مختلف زنان اعم از روستایی و شهری، خانه‌دار و کارگر، سرباز و سرهنگ و …. مصاحبه شده است.

تجارب زنان از زندگی در دوران اتحاد جمهوری‌ها و پس‌ازآن، استقلال هر کدام، به‌رغم تفاوت‌های فرهنگی عمیق بین ساکنان آن در مناطق مختلف، یافته‌های شایان توجهی را به‌دست می‌دهد. روایت‌های زنان واقعیت‌های آن دوران تاریخی را در برابر دیدگان خوانندگان قرار می‌دهد؛ مسائلی که شاید از روزنِ دیگری به غیر از تاریخ شفاهی امکان ظهور و بروز نمی‌یافت. احساس مشترک زنان نسبت به بعضی از وقایع، با وجود اختلاف‌های قومیتی، نشان‌دهندة تفکر حاکم در نظام سوسیالیستی است. همین‌طور آرزوهای آنان برای ساختن جامعه بهتر پس از فروپاشی شوروی که گاه مشابه بود، به تکمیل تاریخ زندگی مردم در این دوره کمک می‌‌کند.

تغییر نگاه زنان به زندگی پس از فروپاشی شوروی و کوشش به‌منظور طرح‌ریزی بنیان‌های جدید در خانواده و تاثیر بر اجتماع با بیان انتقادهای روشنگرانه، نشان‌دهندة روحیة منعطف آنان است. تلاش زنان برای حضور در اجتماع- پیش و پس از استقلال جمهوری‌ها- تحسین‌برانگیز و الهام‌بخش است؛ اینکه می‌توان با امید به آینده همواره در حرکت بود، برای دستیابی به آرمان‌ها جنگید و از پای ننشست.

[1] To Look At Life Through Women’s Eyes: women’s oral histories from the former soviet union

[2] Debra L. Schultz

[3] Elmira Shiskaraeva

[4] Andrea peto

«تاریخ زنان، تاریخ شفاهی و یادگیری فعال»

«تاریخ زنان، تاریخ شفاهی و یادگیری فعال: تجربه‌ای از جنوب انگلستان»[1]، عنوان مقاله‌ای است که سو بِرالی[2]، استاد دانشگاه پورتس‌موث[3] در انگلستان به رشتة تحریر درآورده و در مجلة‌ تاریخ زنان [4]منتشر شده است. این مقاله بر گرفته از یک طرح پژوهشی است که خانم بِرالی به‌طور مشترک با دانشجویانش به اجرا درآورده است. هدف از تحقیق مذکور، تمرکز بر فرایند یادگیری تاریخ شفاهی در گروه‌های تاریخ و مطالعات زنان در دانشگاه‌ها، به‌منظور ثبت‌وضبط تاریخ زنان است.

 به بیان نویسندة مقاله، به‌رغم گسترش چشمگیر تاریخ شفاهی در پژوهش‌های تاریخی در سال‌های اخیر، گنجاندن آن به‌عنوان واحدهای مستقل در مقاطع مختلف تحصیلی از کارشناسی تا دکترا، در تمام مؤسسات آموزش عالی انگلستان موردتوجه قرار نگرفته است. بهره‌مندی از قابلیت‌های کیفی تاریخ شفاهی بر مبنای «یادگیری فعال»، افق‌های روشنی را پیش روی علاقه‌مندانِ تاریخ زنان می‌گشاید.

در مقالة پیش‌گفته ضمن برشمردن دلایل لزوم بازنگری واحدهای درسی و اجرای طرح‌های دانشجویی، به شرح مراحل اجرای طرح «تاریخ شفاهی زنان خانه‌دار در جنوب انگلستان» پرداخته شده است. این طرح که روایت‌های زنان از زندگی در فواصل سال‌های ۱۹۳۰ تا ۱۹۶۰م. را در بر می‌گیرد، موضوعاتی همانند سرگرمی‌های زنان، احساس آنان از کار در منزل و میزان مشارکت زنان در تصمیم‌گیری‌های خانواده را به بحث گذاشته است. دانشجویان از خلال گفته‌های راویان به یافته‌های در خور تأملی دست یافتند. از جمله اینکه زنان خانه‌دار در دهة ۱۹۳۰م. به خیاطی و بافندگی علاقة خاصی داشتند، گوش دادن به رادیو رایج‌ترین تفریح آنان بود، وسایل برقی رواج چندانی نداشت و زنان از ماندن در خانه و ایجاد محیطی آرام برای همسر و فرزندانشان احساس رضایت می‌کردند.

خانم بِرالی بر این باور است که آموزش تاریخ شفاهی در دانشگا‌ه‌ها و مؤسسات آموزش عالی و به تبع آن، اجرای طرح‌های موضوع‌محور در این حوزه، به نهادینه شدن فرهنگ مطالعة آثار حاصل از مصاحبه‌های تاریخ شفاهی در میان عامة‌ مردم و استناد به یافته‌های منتج از آن از سوی پژوهشگران، یاری می‌رساند.

[1] Women’s history, oral history and active learning: an experience from southern England

[2] Sue Bruley

[3] University of portsmouth

[4] Women’s History

«نوسازیِ زندگی زنان در زمان جنگ»

کتاب نوسازیِ زندگی زنان در زمان جنگ: گفتمان و ذهنیت در تاریخ شفاهی جنگ جهانی دوم[1]، براساس مصاحبه با بیش از ۴۲ تن از زنان شکل گرفته است؛ زنانی که در خط مقدم جبهه‌های جنگ دوشادوش مردان می‌جنگیدند و زنانی که در سال‌های دوری از همسرانشان، سرپرستی خانواده را عهده‌دار بودند. این اثر حاصل مصاحبه و تدوین پِنی سامرفیلد[2] است که توسط انتشارات دانشگاه منچستر در لندن[3] چاپ و منتشر شده است.  

مروری بر فصل‌های کتاب که موضوعاتی همچون جنگ و هویت زنانه، زنان قهرمان، استقلال رأی زنان و تغییر افکار نسل‌های مختلف زنان را در بر می‌گیرد، نشان می‌دهد که نویسنده با بهره‌گیری از قابلیت‌های تاریخ شفاهی و رویکرد کیفی آن، توانسته روایت‌های شخصی را به تجربه‌های جمعی نزدیک کند. او از خاطرات مصاحبه‌شوندگان به‌منظور تعمیم داده‌های موجود در گفتمان راویان برای دستیابی به مؤلفه‌های مشترک بین آنان بهره جسته است.

نوسازیِ زندگی زنان در زمان جنگ، یکی از نخستین پژوهش‌هایی است که به تجزیه‌وتحلیل ارتباط میان حافظه شخصی و گفتمان عامه پرداخته است. افکار و روش‌های زنان در طول جنگ و پس از آن در گذار از سنت به مدرنیسم، همزمان با فعالیت در مراکز صنعتی به دقت مورد موشکافی قرار گرفته است. آنان با عبور از سختی‌های جنگ به بلوغ فکری رسیده و شخصیت‌ مستقلی پیدا کرده‌اند و به همین دلیل برای خودشان نقشی فراتر از تاثیر در محیط خانواده قائل شده و آن را موثر بر اجتماع دانسته‌اند. پژوهش مذکور با رویکردی جامعه‌شناسانه در قابِ شفاف خاطرات، تجارب زنانه از جنگ جهانی دوم را در بوته نقد گذاشته و مفهوم خاصی به تداوم زندگی در آن سال‌ها بخشیده است؛ عاملی که به‌گونه‌ای دلیل تمایز نقش زنان در سال‌های جنگ نسبت به مردان قلمداد می‌شود.

[1].Reconstructing Women’s Wartime Lives: Discourse and Subjective in Oral History of the Second World War

[2].Penny Summerfield

[3].London: Manchester University Press

«دادِ بی‌داد: نخستین زندانِ زنانِ سیاسی ۱۳۵۰- ۱۳۵۷»

کتاب دادِ بی‌داد به کوشش ویدا حاجبی تبریزی، یکی از مبارزان چپ، براساس مصاحبه با بیش از ۳۵ هم‌بندِ سابق او و چند خانواده زندانی در دو جلد منتشر شده است. جلد اول خاطرات زندانیان زن بین سال‌های ۱۳۵۰- ۱۳۵۴ش. و جلد دوم مصاحبه‌های زنان از سال ۱۳۵۴- ۱۳۵۷ش. را دربر می‌گیرد. جلد اول سال ۲۰۰۳م/ ۱۳۸۳ش. در کُلن، با اسامی کوچک مصاحبه‌شوندگان و بدون ذکر نام خانوادگی آنان منتشر شد، اما چاپ‌های بعدی همین جلد در تهران و جلد دوم، با کسب اجازه از راویان با ذکر نام کامل آن‌ها انتشار یافت.

حاجبی مدتی پس از ورود به بندِ زنانِ سیاسی در زندان اوین در سال ۱۳۵۱ش. تصمیم می‌گیرد ماجراهای داخل زندان را یادداشت و پس از آزادی منتشر کند. به زودی متوجه می‌شود که واقعیت‌های زندان تنها با افشای رفتار زندانبانان و مسئولان زندان آشکار نمی‌شود، بلکه لازم بود زندگی روزمره زنان نیز ثبت گردد تا فضای زندان به روشنی به تصویر کشیده شود. وی پس از آزادی از زندان در سال ۱۳۵۷ش و مدتی پس از خروج از ایران، به دلیل عدم دسترسی به یادداشت‌های زندان، با زندانیان زن مصاحبه انجام داد. محتوای روایت‌ها ازآنِ مصاحبه‌شوندگان و سبک بیان و پرداختِ آن مربوط به نگارنده اثر است.

کتاب دادِ بی‌داد روایتی دستِ اول از نخستین زندانِ زنانِ سیاسی در دهة ۱۳۵۰ش. است. شرح تجربیات زنان با دیدگاه‌های سیاسی متفاوت و بررسی نقش آنان در جامعه سیاسی ایران با رعایت ترتیب زمانی وقایع و ثبت‌وضبط روایت‌هایی که مکمل یکدیگرند، از ویژگی‌های این اثر است. تدوینگر با ارائه تصاویری ملموس از رنج زنان، شیار درد بر چهره‌ها، رد شلاق بر پوست‌ها، پرش گوشه‌ چشم‌های چروک، پلک‌های فروافتاده و … محیط زندانِ زنان را نمایان ساخته است. حاجبی با به‌کارگیری شگردهای داستان‌نویسی، در عین پای‌بندی به اصالت گفته‌ها، خوانندگان را تا انتهای اثر با خود همراه کرده است. دادِ بی‌داد با متن ساده و روان در قامتِ اثری تاریخی و ادبی، چراغ «ادبیات زندان» را که به خاموشی می‌گراید، روشن نگاه داشته است. بی‌تردید دادِ بی‌داد یکی از جدی‌ترین طرح‌های تاریخ شفاهی زنان ایرانی در دوران معاصر است.

«گفت‌وگو با یازده نویسنده زن»

کتاب «گفت‌گو با یازده نویسنده زن،‌ از نویسندگی و نویسندگان» براساس مصاحبه با نویسندگان صاحب‌سبکِ قرن بیستم میلادی تدوین شده است. مصاحبه با این زنان با انتخاب و ترجمه مهرشید متولی در سال ۱۳۸۹ توسط نشر نیلوفر منتشر شده است. ناتالی ساروت[1] و سیمون دو بووار[2] از جمله نویسندگانی هستند که در این اثر به ذکر خاطرات و تجربیاتشان پرداخته‌اند. آنان جایزه‌های معتبری همچون نوبل[3] و پولیتزر[4] را دریافت کرده‌اند.

زنان در این مصاحبه‌ها علاوه بر بیان شرح‌حال و پیشینه خانوادگی، به نخستین جرقه‌های نویسندگی اشاره کرده‌اند و اینکه کدام‌یک از نویسندگان الهام‌بخش آنان در نوشتن بوده‌اند. نگاه زنانه در انتخاب طرح و درون‌مایه آثار و گزینش شخصیت‌ها، به‌خوبی از لابلای روایت‌های مصاحبه‌شوندگان درک می‌شود. موضوعاتی همچون انتخاب نویسندگی به‌عنوان یک حرفه، رقابت با مردان، طرز فکر خوانندگان نسبت به نویسندگان زن و توجه به مسئولیت‌های زندگی به‌عنوان یک همسر یا مادر، از جمله مواردی است که از پاسخ‌های راویان قابلِ استنباط است.

مصاحبه‌گرانِ این مجموعه با سبک‌های مختلف نویسندگان کاملاً آشنایی داشتند و به‌صورت تخصصی وارد حوزه انواع ادبی آثار در دوران معاصر شده‌اند. دیدگاه زنانه مصاحبه‌کنندگان در طرح سوالات و پیگیری پاسخ‌ها، این فرصت را به خوانندگان می‌دهد تا به مؤلفه‌های مشترکی بین این نویسندگان دست یابند و به تاثیر حوادث اجتماعی بر ذهنیت زنان و آفرینش آثار ماندگار در عصر کنونی پی ببرند. کتاب گفت‌وگو با یازده نویسنده زن، علاقه‌مندان پژوهش در حوزه تاریخ شفاهی زنان را با مباحث و سرفصل‌های نوینی در این حوزه از تاریخ‌نگاری آشنا می‌کند و ایده‌های جدیدی را پیشِ روی آنان قرار می‌دهد.

[1] Nathalie Sarraute

[2] Simone de Beauvoir

[3] Nobel Prize

[4] Pulitzer Prize

«تاریخ شفاهی جنبش‌های برابری‌خواهی زنان (۱۹۷۰- ۱۹۸۵)، کتابخانه انگلستان»

کتابخانه ملی انگلستان دارای مجموعه متنوعی از مصاحبه‌های تاریخ شفاهی است که از آن جمله می‌توان به گفت‌وگوهایی در زمینه‌ بهداشت، فرهنگ عامه، آموزش، سیاست، صنعت، تجارت، مشاغل خانگی و مهاجرت اشاره کرد. یکی از طرح‌های تاریخ شفاهی این کتابخانه به بررسی جنبش‌های برابری‌خواهی زنان در دهه‌های ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰ میلادی[1] پرداخته است. در این طرح به‌طور گسترده با اعضای فعال جنبش‌های زنان در سال‌های مذکور در انگلستان، ولز، ایرلند و اسکاتلند مصاحبه شده است. مصاحبه‌شوندگان از روزن این گفت‌وگوها از فراز و نشیب‌های جنبش‌های زنان و دیدگاه‌ها و احساسات آنان در آن برهه تاریخی و نیز از بازخورد فعالیت‌هایشان در جامعه بریتانیا سخن گفته‌اند.

یکی از مهم‌ترین دستاوردهایی که مجریان طرح (از مورخان و پژوهشگران حوزه مطالعات زنان هستند) در خلال این روایت‌ها به آن دست یافته‌اند، تصاویری مستند از افکار، روش‌ها و تلاش‌های سه نسل از زنان است. بدین شکل که مصاحبه‌شوندگان به دلیل ناخشنودی از شرایط جامعه و وضعیت حاکم بر زندگی مادرانشان، به جنبش‌های زنان ملحق شده بودند. پس از آن کوشیدند تا هم‌نسلان خودشان را با توانایی‌ها و قابلیت‌هایشان آشنا سازند و در ضمن، دریچه‌های جدیدی را فرا روی دختران جوان قرار دهند.

خروجی‌های حاصل از اجرای طرح تاریخ شفاهی جنبش‌های برابری‌خواهی زنان، به‌طور مشترک توسط بخش تاریخ شفاهی کتابخانه انگلستان و گروه تاریخ اجتماعی این کتابخانه ساماندهی شده است. فهرست‌نویسی و دسترس‌پذیری مصاحبه‌ها نیز هماهنگ با استانداردهای در نظر گرفته‌شده برای سایر منابع کتابخانه آماده‌سازی شده است. تاکنون ده فیلم مستند براساس مصاحبه‌های طرح پیش‌گفته تهیه شده است که از آن جمله می‌توان به فیلم‌های «چه کسی بودیم، چه کسی هستیم»[2] و «خانواده بوردر»[3] اشاره کرد که جوایزی را از جشنواره‌های بین‌المللی دریافت کرده‌اند.

[1] Oral history interviews of the women’s Liberation movement featuring  activists

[2] Who we were, Who we are

[3] The Border

«زنان در کوبا: تکوین انقلابی درون انقلاب»

کتاب زنان در کوبا[1] براساس مصاحبه با رهبران زن در انقلاب کوبا (۱۹۵۹)؛ ویلما اسپین[2]، یولاندا فرر[3] و آسلاد د لوس سانتوس[4] در سال ۲۰۱۲م. منتشر شده است. این اثر در سال ۱۳۹۷ش. توسط شهره ایزدی و سعیده شکرخدائیان به فارسی ترجمه شد و از سوی انتشارات طلایه پرسو چاپ و نشر گردید.

کتاب شامل دو بخش است که در دو جلد به چاپ رسیده است. در بخش نخست تجربیات انقلابی و در بخش دوم سازوکارهای سازندگی جامعه‌ای جدید در کوبا روایت شده است. در این اثر نقش زنان در انقلاب کوبا به تصویر کشیده شده و مستندسازی شده است. مصاحبه‌شوندگان در اوایل جوانی به جنبش انقلابی پیوسته و با توجه به قابلیت‌هایشان به رهبری گروه‌های مختلف منصوب شده بودند.

مصاحبه‌های منتشرشده در کتاب مذکور به‌خوبی نمایانگر احساسات و افکار زنان در آن برهه تاریخی است. صدای زنان با حفظ لحن و کلامشان به خواننده منتقل می‌شود. رهبران زن در روایت‌ها بر این نکته تاکید دارند که آنان با اعتقاد به انقلاب کوبا خواهان فرصتی برای مشارکت در آن بودند. تحول روحیه زنان در گذار از جامعه پیش از انقلاب به دنیای پس از آن، تلاش به‌منظور ادای دِین به مردم و تغییر روش‌ها در راستای شکل‌گیری و استقرار اهداف انقلاب کوبا از جمله مواردی است که می‌تواند الهام‌بخش زنان در جوامع مختلف باشد. این اثر تاکنون به چندین زبان زنده دنیا ترجمه شده است.

[1] Women in cuba: The making of a Revolution within the revolution

[2] Vilma Spin Guillois

[3] Asela de los Santos

[4] Yolanda Ferrer

«جنگ چهره زنانه ندارد: روایت‌های زنان از جنگ جهانی دوم»

کتاب جنگ چهره زنانه ندارد،[1] اثر خانم سوتلانا اَلکسیویچ[2] براساس مصاحبه با بیش از دویست نفر از زنانی که در ارتش اتحاد جماهیر شوروی در جنگ جهانی دوم جنگیده بودند، تدوین شده است.[3] این اثر سال ۱۹۸۵م. منتشر و سال ۲۰۱۵م. برنده جایزه نوبل ادبیات شد. همچنین سال ۱۳۹۴ش. توسط عبدالمجید احمدی به فارسی ترجمه شد و به وسیله نشر چشمه منتشر گردید. در حال حاضر چاپ نوزدهم این اثر در دسترس علاقه‌مندان قرار گرفته است.

خانم اَلکسیویچ، مستندنگار اهل بِلاروس، در طول چهار سال، بیش از صد شهر و روستا را مورد بازدید قرار داد تا بتواند خاطرات کهنه‌سربازان زن را ثبت‌وضبط کند؛ زنانی که نه‌تنها افراد مجروح را در جبهه‌های جنگ مداوا می‌کردند، بلکه به تک‌تیراندازی، منفجر کردن پل‌ها، شناسایی مواضع دشمن و جنگ رو در رو نیز مشغول بودند. در این مصاحبه‌ها با زنان پارتیزان، پرستار، خلبان، رخت‌شوی، بی‌سيم‌چی و … گفت‌وگو شده است. آنان از تاریخ خود که زمانی کاملاً مردانه بود، دفاع کرده‌اند و ضمنِ تشریح نقش‌آفرینی در جنگ، به بیان احساسات، افکار، روش‌ها و تلاش‌هایشان پرداخته‌اند.  

شیوه‌ای که مصاحبه‌گر به‌منظور تدوین مصاحبه‌ها برگزیده است، انتقال بی‌کم و کاست توضیحات شاهدان عینی و ارائه نگاه زنانه به خوانندگان است. نویسنده، صداهای زنان را به شکلی واقعی و ملموس منعکس کرده و روایت‌ها را به شکلی باورپذیر به رشته تحریر درآورده است. نکته قابل توجه در این گفت‌وگوها، توجه به روحیه لطیف زنان در جبهه‌های جنگ و به تصویر کشیدن جلوه‌های انسانیت از دلِ این روایت‌هاست. بی‌تردید کتاب جنگ چهره زنانه ندارد، یکی از موفق‌ترین طرح‌های تاریخ شفاهی زنان است.

[1]The unwomanly face to war                     

[2] Svetlana Aleksievich

[3] http://alexievich.info/en/