برچسب: تاریخ شفاهی

ناصر تقوایی فیلم‌ساز، عکاس، نویسنده و از پیشگامان موج نوی سینمای ایران، بیست‌ودوم مهرماه دیده از دنیا فروبست و راهی سفری ابدی شد. او به دریافت گواهینامة‌ هنری درجه‌یک و تندیس شایستگی برای یک عمر دستاورد هنری نائل آمد و «فیلم‌ساز مؤلف» لقب گرفت. تقوایی با شناخت دقیقِ ادبیات داستانی جدید، از آن الهام گرفت و در قالب اقتباس سینمایی بازآفرید. او با نگاهی مستندگونه، واقع‌گرایی اجتماعی را با فرم شاعرانه در هم آمیخت و دغدغه‌های انسان امروزی را روایت کرد.

تقوایی پس‌از ساخت سه فیلم بلند داستانی جذب تلویزیون شد و از سال ۱۳۵۵ به سریال‌سازی روی آورد. نخستین تجربه‌اش در این حوزه، مجموعة تلویزیونی «دایی جان ناپلئون» بود که با استقبال گستردة مخاطبان، به نقطة عطف کارنامه‌اش بدل شد. او می‌دانست که قصة این سریال از ظرفیت بالایی برای ارتباط با مردم برخوردار است. فارغ از فضاسازی هنرمندانه برای این اقتباس سینمایی، او با انتخاب حساب‌شدة بازیگران، بدعت‌های ماندگاری در ساخت سریال‌های طنز بر جای نهاد.

غلامحسین نقشینه به‌عنوان شخصیت اصلی دایی جان ناپلئون، خاطرات شیرینی از همکاری با تقوایی داشت. او در مصاحبة تاریخ شفاهی که در کتاب «تاریخ شفاهی نمایش در ایران» منتشر شد، آشنایی با تقوایی و روش‌های خلاقانة او در عرصة سریال‌سازی را شرح داده است. نقشینه بر این نکته تأکید دارد که تا پیش‌از همکاری با تقوایی آوازه و شهرت او را شنیده و کنجکاو بود بداند چرا برای نقش اصلی این سریال انتخاب شده است. تقوایی برایش شرح داده بود زمانی‌که در حال نگارش سناریوی این سریال بود، مرتب به نقشینه فکر می‌کرد و اینکه او بهترین فرد برای ایفای این نقش است. در واقع نقشینه را از وقتی در مناطق جنوبی برنامه‌ اجرا می‌کرد، می‌شناخت و کارهای طنزش را پسندیده بود.

نقشینه از سناریوی تقوایی بسیار تعریف کرد و اینکه اصلاً باورش نمی‌شد تقوایی که آن‌زمان جوان بود، چنین سناریوی جذابی نوشته باشد. او به ژرف‌نگری تقوایی در جزئیات کار اشاره کرد و اینکه در زمینة مواردی مانند صداگذاری چنان بادقت و وسواس عمل می‌کرد که تحسین همکارانش را که به‌طور دقیق در جریان این روحیه‌اش بودند، برمی‌انگیخت. برای صداگذاری کاراکتر دایی جان ناپلئون هم صدای هیچ‌کدام از دوبلورها را متناسب با این نقش ندید و در نهایت از نقشینه خواست خودش این کار را انجام دهد.

با تأسیس مرکز خدمات کتابداری در دهة ۱۳۴۰، ضمن اینکه ارائه خدمات فنی به کتابخانه‌های ایران به‌عنوان یکی از اهداف اساسی این مرکز مورد توجه قرار گرفت، تهیة کتاب‌های مرجع همانند «سرعنوان‌های موضوعی فارسی» نیز با جدیت دنبال شد. در این راستا، گروه تحقیقات کتابداری این مرکز، سرپرستی طرح تدوین سرعنوان‌های موضوعی فارسی را بر عهدة کامران فانی و پوری سلطانی گذاشت. پس‌از آن مقرر شد سرعنوان‌های موضوعی فارسی بر اساس فلسفة سرعنوان کتابخانة کنگره، ولی مبتنی‌بر ویژگی‌های زبان فارسی و تجزیه‌وتحلیل موضوعات مطرح‌شده در کتاب‌های در دست انتشار تهیه شود. حاصل تدوین سرعنوان‌های موضوعی فارسی که از اواخر سال ۱۳۴۸ در مرکز خدمات آغاز شد، با ادغام مرکز در کتابخانة ملی در سال ۱۳۶۲، به این کتابخانه منتقل و چاپ و منتشر گردید.

کامران فانی که از دیرباز به تدوین و سرپرستی کتاب‌های مرجع علاقه‌مند بود، مشارکت در تألیف سرعنوان‌های موضوعی را به‌عنوان یکی از مهم‌ترین پژوهش‌های دوران فعالیت حرفه‌ای‌ خویش با طیب خاطر پذیرفت و همراه با پوری سلطانی به سرانجام رساند. او در کتاب «شمع خِرد»، علاوه‌بر اشاره به زمینه‌های شکل‌گیری سرعنوان‌های موضوعی فارسی، مراحل اجرایی طرح مذکور را تفسیر کرده است.

فانی تدوین سرعنوان‌های موضوعی را به‌عنوان شغل اصلی سی‌ساله‌اش در مرکز خدمات و کتابخانة‌ ملی معرفی می‌نماید، و اینکه ذهنش از ابتدای همکاری با این مرکز بر روی خدمات فنی و تهیة‌ سرعنوان متمرکز بوده است. در سال‌های تدوین این اثر مرجع، الگویی که در عالم کتابداری وجود داشت، شیوه کتابخانة کنگره بود که نحوه تهیه موضوعات و روش‌های اختصاص موضوع به کتاب‌ها را به تفصیل آورده بود. البته پیش‌از آن، گروهی ترجمة سرعنوان کنگره را آغاز کرده بودند که به دلیل اینکه بر مبنای کتاب‌های در دست انتشار در ایران نبود، کارایی چندانی نداشت. در ضمن موضوعات مربوط به ایران در سرعنوان کنگره ناقص بود و لازم بود تکمیل شود. بنابراین در تهیة سرعنوان‌های موضوعی، معادل انگلیسی و معادل‌های فارسی هر موضوع استخراج و بعد میان آن معادل‌ها، معادل‌ رایج‌تر انتخاب و ارجاعات مرتبط با آن ثبت ‌شد. بدین‌شکل موضوعات پراکنده و کنترل‌نشده در کتابخانه‌های مختلف استاندارد و مستند ‌شدند و یک موضوع در تمام کتابخانه‌ها با یک اصطلاح خاص به‌کار ‌رفت.

طرح تهیة‌ سرعنوان‌های موضوعی فارسی که با چند موضوع آغاز شد و زمانی یک جزوه بود، به سه جلد هزار صفحه‌ای با قطع رحلیِ بزرگ رسید. این کتاب به نوعی فرهنگ موضوعات جهان است و حوزه‌های مختلف مثل فیزیک، شیمی، فلسفه و … را شامل می‌شود.

در دنیای آموزش، روش‌هایی که یادگیری را تسهیل و ذهن انسان را به شکلی مؤثر درگیر کنند، بیش از پیش اهمیت یافته است. آموزش صرفاً انتقال داده‌ها نیست، بلکه تجربه‌ای چندبعدی است که باید با احساس و ناخودآگاه انسان تعامل داشته باشد. در این میان، آموزش از راه تلقین یا تلقین‌پذیری که توسط پروفسور گِئورگی لوزانُف، جراح و متخصص روانشناسی و پژوهشگر اهل بلغارستان پایه‌گذاری شد، به‌عنوان یکی از نوآورانه‌ترین رویکردها در آموزش شناخته می‌شود.

منصوره راعی، از پیشگامان آموزش‌وپرورش نوین در دوران معاصر و از اعضای هیئت‌مدیرة شورای کتاب کودک، جزو معدود دبیرانی بود که موفق شد سال ۱۳۵۶، در دوران همکاری با طرح آموزشی ایران به‌منظور راه‌اندازی مدارس تجربی، در دوره‌های آموزشی تلقین‌پذیری در بلغارستان شرکت نماید. او در آن دوره به واسطة تسلط بر زبان دوم برای حضور در این دوره برگزیده شد و با این شیوة‌ نوین آشنا گردید و بعدها آن را در کلاس‌های دانشسرا تدریس کرد.

راعی در کتاب «راه روشن» شیوة آموزش لوزانُف را به‌عنوان روشی جالب و نوآورانه تشریح کرده است. فضایی برای زبان‌آموزان ایجاد می‌شد که نیاز بچه‌ها در سنین سه تا پنج سال بود؛ فضای بازی و تخیل و خنده. برای ایجاد چنین فضایی تئاترهای کودکانه اجرا می‌شد و همة نمایشنامه‌ها چنین حال‌وهوایی داشت. علاوه‌بر این ساعاتی از روز را روی صندلی می‌نشستند و مُدرس در فضایی که موسیقی کلاسیک پخش می‌شد، با لحنی آرام و تشویق‌کننده مطالب را ارائه می‌کرد. زبان‌آموزان نقش شخصیت‌هایی از زبان مقصد را بازی می‌کردند تا با هویت جدید، مقاومت ذهنی خود را کاهش دهند و تلقین‌پذیر شوند. این روش نشان‌دهندة ظرفیت شگفت‌انگیز ذهنی انسان در یادگیری است؛ اینکه آرامش، موسیقی و نقش‌آفرینی به‌عنوان ابزارهای مکمل در کلاس‌های تعاملی و ارتباطی کارایی ویژه‌ای دارند.

طرح پایه‌گذاری نهادی برای پیشبرد ادبیات کودکان و نوجوانان در سال ۱۳۳۹، از سوی توران میرهادی و با هم‌فکری لیلی ایمن (آهی) مطرح شد. این پیشنهاد با چند تن از استادان، نویسندگان و کارشناسان به رایزنی گذاشته شد و به تأسیس شورای کتاب کودک انجامید. شورا در نخستین همایش در ۱۳۴۲، تألیف و انتشار فرهنگنامه‌ای برای کودکان و نوجوانان ایرانی را مطرح کرد. به همین سبب با بهره‌گیری از تجربه‌های دایره‌المعارف‌نویسان،‌ برخورداری از دانش کارشناسان، با تکیه بر کار داوطلبانه و نیز دریافت مبلغی از سهم الارث همسر توران میرهادی، پائیز ۱۳۵۸ تدوین «فرهنگنامة کودکان و نوجوانان» را آغاز کرد. سال ۱۳۷۱ نخستین جلد فرهنگنامه به دست فرزندان این سرزمین رسید و از آن زمان،‌ روند تدوین این کتاب مرجع همچنان ادامه دارد و تاکنون جوایز متعددی از جمله جایزة کتاب سال (۱۳۷۷) و جایزة ترویج علم (۱۳۷۹) را به خود اختصاص داده است.

منصوره راعی،‌ متخصص تعلیم‌وتربیت و عضو هیئت مدیرة شورای کتاب کودک، یکی از پنج‌نفری بود که نخستین حلقة تولد فرهنگنامه را شکل دادند و از آن زمان به بعد،‌ در نقش نویسنده، ویراستار و عضو شورای مشورتی و اجرایی با فرهنگنامه همکاری داشت. او در کتاب «راه روشن» ضمن اشاره به نحوة شکل‌گیری هستة اولیه تدوین فرهنگنامه، پایه‌گذاری بنیان‌های حیاتی برای تهیة یک اثر مرجع با طیف گسترده‌ای از خوانندگان را تشریح کرده است.

زنده‌یاد راعی از یک‌سو مدیریت و ابتکار توران میرهادی را در زمینة تدوین و انتشار فرهنگنامه مؤثر می‌داند، و از سوی دیگر بهره‌مندی از مشاورة‌ متخصصان موضوعی و کارشناسان آموزش‌وپرورش را در تبدیل آن به اثری قابل اتکا برای کودکان و نوجوانان مطلوب ارزیابی می‌کند. به بیان او، فرهنگنامه با الهام از تاریخ و فرهنگ ایران تهیه می‌شود و مقالات مندرج در آن علاوه‌بر صحت و دقت و به‌روز بودن اطلاعات، دو ویژگی دارند: «جامعیت هر مبحث» و «نگاه از ایران به جهان».

علاوه‌بر این فرهنگنامه را کتابی برای همة اعضای خانواده معرفی می‌کند که والدین با خوانش مقالات برای کودکان، آنان را به یادگیری دقیق و علمی علاقه‌مند نمایند. در ضمن سیاست‌گذاری صحیح در گزینش مدخل‌ها را از ابتدای تهیة فرهنگنامه به‌عنوان یک عامل زیربنایی حائز اهمیت قلمداد می‌کند و اینکه هر چه گذشت، معیارهای تهیة مقالات دقیق‌تر و شسته‌رفته‌تر شد. او هر کدام از مجلدات فرهنگنامه را دارای ویژگی‌های خاصی می‌داند که کتاب‌های بسیاری را درون خود جای داده‌اند.

سال ۱۳۴۵، پس‌از آشنایی جمعی از پزشکان متخصص خون‌شناسی و هماتولوژی و والدین بیماران هموفیلی با فعالیت‌های فدراسیون جهانی هموفیلی (WFH)، مؤسسه‌ای با نام «کانون بهبود و پرورش هموفیلیا» شکل گرفت که بعدتر به «کانون هموفیلی ایران» تغییر نام داد. در میان نخستین اعضای هیئت‌مدیرة این کانون، نام دکتر فریدون علاء در جایگاه پزشکی متعهد و جامعه‌نگر می‌درخشد. دکتر علاء موفق شد اولین درمانگاه هموفیلی را در بیمارستان پانصد تختخوابی پهلوی (امام خمینی کنونی) دایر نماید که در آن‌زمان از مراکز درمانی جامع به شمار می‌آمد. همچنین هفتمین کنگرة فدراسیون جهانی هموفیلی را در سال ۱۹۷۱/ ۱۳۵۰ در تهران برگزار کرد. خدمات دکتر علاء به بیماران هموفیلی در طول سال‌های فعالیت حرفه‌ای او به‌صورت مستمر ادامه داشته، به‌ گونه‌ای که این فدراسیون را برآن داشت تا سال ۲۰۲۰/ ۱۳۹۹ جایزه‌ای به پاس شش دهه خدمت افتخاری به جامعة هموفیلی ایران به او اعطا نماید.

دکتر علاء در کتاب «کیمیاگر جان» که بر مبنای مصاحبة تاریخ شفاهی با او منتشر شده است، فراز و فرودهای شکل‌گیری کانون هموفیلی ایران را به تفصیل شرح داده و تحولات مرتبط با آن را در گذر زمان ارزیابی کرده است. دکتر علاء به‌عنوان رئیس افتخاری کانون بر این نکته تأکید دارد که لازم است با ارائه آموزش‌های لازم به خانواده‌های بیماران هموفیلی، در آگاهی‌بخشی اجتماعی به آنان کوشید. او یادآوری می‌کند که گاه یک خطای کوچک در مسیر درمان این بیماران، موجب مرگ و از دست رفتن آنان می‌شود. دکتر علاء همواره در پی جلب مشارکت به‌منظور راه‌اندازی مراکز درمانی تخصصی برای تشخیص و درمان این بیماران بود و در این راستا در ایجاد «مرکز مراقبت‌های جامع هموفیلی» به‌عنوان مرکزی پیشرو در این زمینه همکاری افتخاری داشته است. این مرکز در سایة هدایت علمی او از سال ۱۳۷۹ آغاز به کار کرد.

علاوه‌بر این توانست متخصصان انعقاد خون و سایر گرایش‌های مرتبط با هموفیلی را به کانون جذب و از دانش و تجربة آنان به نحوی شایسته استفاده نماید. راه‌اندازی و تجهیز آزمایشگاه انعقادی و نیز آزمایشگاه ویروس‌شناسی مولکولی، از جمله سایر دغدغه‌های این پزشک متعهد نسبت به بیماران هموفیلی بود که سرانجام به نتیجه رسید. او بر این باور بود که ایجاد مرکز تخصصی دندانپزشکی برای این بیماران، جزو اولویت‌های درمانی این افراد قرار دارد و با کمک افراد نیکوکار و خیّر به راه‌اندازی این مرکز جامة‌ عمل پوشاند. دکتر علاء از روزن همکاری افتخاری با کانون هموفیلی و ارتباطی تنگاتنگ و صمیمی با اعضای جامعة هموفیلی، در جهت دستیابی آنان به امکانات مناسب درمانی، بهداشتی و آموزشی تلاش کرد.

پری صابری (۱۳۱۱، کرمان- ۱۴۰۳، تهران)، کارگردان تئاتر و نمایشنامه‌نویس و از چهره‌های پیشگام در عرصة هنرهای نمایشی که علاقه به تئاتر ریشه در ایام کودکی‌اش داشت، با روایت‌های مادرش از تعزیه و نمایش‌های روحوضی به این هنر گرایش پیدا کرد. او پس‌از گذراندن دورة متوسطه راهی پاریس شد و در مکتب تانیا بالاشوا تئاتر آموخت و سال ۱۳۴۸ به ایران بازگشت و گروه تئاتر پازارگارد را گرد هم آورد. صابری پس‌از انتصاب به مدیریت فعالیت‌های فوق برنامة دانشگاه تهران،‌ به کمبود سالن‌ برای اجرای نمایش‌های اصیل پی برد و تالار مولوی را بنیان نهاد که آغازگر جریانی نو در تئاتر دانشجویی بود. او در سال ۲۰۰۴/ ۱۳۸۳ جایزة لُژیون دونور، بالاترین نشان افتخار فرانسه و نیز نشان ابن‌سینای یونسکور را دریافت کرد. من از کجا، عشق از کجا، من به باغ عرفان، سوگ سیاوش و شمس پرنده از جمله نمایشنامه‌های این بانوی هنرمند است که با استقبال بسیاری روبه‌رو شد. کتاب «بانوی رند» که بر اساس گفت‌وگو با صابری منتشر شده، شرح زندگی و خاطراتش را در بر می‌گیرد.

صابری با شناخت دقیق فرهنگ ایرانی و درک عمیق مظاهر این فرهنگ و نیز پیوند میان سنت و نوآوری، از آبشخور آموخته‌های معنوی آن رشد کرد و شکوفا شد. زبان بصری قوی او در نمایش‌هایی که بر مبنای زندگی شاعران نامدار به روی صحنه برد، همراه با موسیقی سنتی و لباس‌های نمادین، فضایی شاعرانه و خیال‌انگیز را پیش چشم تماشاگران گشود. صابری با اجرای آثارش در جشنواره‌های بین‌المللی، علاقه‌مندان را با مؤلفه‌های فرهنگ ایرانی آشنا کرد و در اشاعة صورت‌بندی جدیدی از هنرهای نمایشی کوشید.  نوری که از اندیشة صابری بر صحنة تئاتر ایران تابید، بسان آیینه‌ای هویت ایرانیان را در گذر زمان نمایان ساخت. بانوی اسطوره‌های صحنه با به ارمغان گذاشتن میراثی ماندگار برای علاقه‌مندان، راهگشای زنان هنرمند نسل‌های بعدی شد.

ملک‌الشعرای بهار (۱۲۶۵- ۱۳۳۰)، ادیبی فرزانه، شاعری توانا و استادی ژرف‌نگر که در تمام این نقش‌ها پیشگام بود و در اوج می‌درخشید، میراثی ماندگار برای فارسی‌زبانان و ادب‌پژوهان برجای نهاد. اشعارش زمزمة پیروجوان در کوچه و بازار است و نغمه‌هایش چنان در دل‌وجان ایرانیان نقش بسته که گذشت زمان گرد فراموشی بر آن نمی‌نشاند. او بنیان‌گذار کرسی سبک‌شناسی در دانشگاه تهران بود و اثر پژوهشی‌اش در این زمینه، از منظری دیگر شخصیت ادبی‌اش را نمایان می‌سازد.

گرچه آثار متعددی در باب جایگاه علمی ملک‌الشعرای بهار به نگارش درآمده، اما تحلیل شاگردانش از شخصیت او، درک اثرگذاری‌اش را در ادب فارسی دست‌یافتنی‌تر می‌نماید. در این میان، دکتر حسین خطیبی در زمرة نخستین دانشجویان دکتری ادبیات فارسی دانشگاه تهران، سال‌ها شاگرد ملک‌الشعرا بود. او رسالة‌ دکتری‌اش را با راهنمایی ملک‌الشعرا به سرانجام رساند و پس‌از درگذشتش، کرسی سبک‌شناسی و مقام استادی ایشان به دکتر خطیبی واگذار شد. او در مصاحبة تاریخ شفاهی که با عنوان «تدبیر ماندگار» منتشر شده، به شرح روش‌های تدریس و ویژگی‌های آثار ملک‌الشعرا پرداخته است.

ملک‌الشعرا از دیدگاه دکتر خطیبی استاد مسلم ادب فارسی بود که نسبت به او، علاوه‌بر حق استادی، حق پدری داشت. به بیان او، ملک‌الشعرا از استادانی بود که وقت زیادی برای راهنمایی رساله‌های دانشجویان صرف می‌کرد و از کوچک‌ترین خطایی به سادگی نمی‌گذشت. او خودش را مسئول نادرستی‌های احتمالی در رساله‌ها می‌دانست و نهایت دقت را مبذول می‌داشت. در ضمن به دلیل اینکه حافظه‌ای قوی و منسجم داشت، هر آنچه از متون نظم و نثر می‌خواست، همیشه در دسترس و حافظه‌اش داشت و این خصوصیت، او را به استادی شاخص بدل کرده بود.

دکتر خطیبی که به‌طور مفصل در باب «هنر شاعری در سبک اشعار بهار» تحقیق کرده بود، او را شاعری جستجوگر توصیف می‌کند که توانست مضامین نو را در قالب سبک‌های قدیم جای دهد و لغات تازه را به گونه‌ای در بافت کلام قرار دهد که طبع خوانندگان پذیرای آن باشد. در واقع مضامین نو را در قالب سبک قدیم به بهترین شکل عرضه می‌کرد. ملک‌الشعرا علاوه‌بر احاطه در شعر و شاعری در نثر نیز شاخص و سرآمد بود. کتاب سبک‌شناسی (در سه جلد) او به‌عنوان اثری جامع در ادب فارسی همچنان راهگشای علاقه‌مندانِ این حوزه است و از جنبه‌های مختلف تفسیر و بررسی می‌شود.

تفکر شکل‌گیری باشگاه شاهین در دهة ۱۳۲۰ از آنجا نشأت گرفت که دکتر عباس اکرامی به‌عنوان یکی از اعضای برگزیدة وزارت آموزش‌وپرورش به انگلستان سفر کرد و ضمن دیدار با رئیس وقت فدراسیون فوتبال این کشور، دوره‌‌های داوری و مربیگری بین‌المللی را گذراند. در آنجا به این نکته پی برد که تنها وقتی ورزش شکوفا می‌شود که ورزشکارانِ باتجربه به تعلیم نوجوانان و جوانان همت گمارند. این بود که سال ۱۳۲۲ باشگاه شاهین را با شعار «اول اخلاق، دوم درس و سوم ورزش» بنا نهاد. شاهین تنها یک باشگاه نبود، بلکه از آن به‌عنوان «مکتب شاهین» یاد می‌شود و دکتر اکرامی پیش‌از آنکه مربی فوتبال باشد، معلم اخلاق بود و در پرورش شاگردانش می‌کوشید.

مهندس حسین کلانی فوتبالیست مردمی و بااخلاق دهه‌های ۱۳۴۰ و ۱۳۵۰ که پرورش‌یافتة مکتب شاهین و به بیان دکتر اکرامی در دوره‌ای شاگرداول این مکتب بود، در مصاحبة تاریخ شفاهی با عنوان «طلایه‌دارِ هشتِ سرخ‌پوش‌ها» ویژگی‌های مکتب شاهین و روش‌های تربیتی دکتر اکرامی را به تفصیل شرح داده است. او بر این نکته تأکید دارد که بنیان‌گذار شاهین به‌واقع به اخلاق و درس و ورزش توأمان توجه داشت و ورزش را وسیله‌ای برای ایجاد بستری مناسب برای رشد عقل سلیم و محلی برای تجلّی احساسات می‌دانست. دلیل رشد و شکوفایی باشگاه شاهین نیز عملگرایی و حرکت در مسیر محقق شدن این شعار بود.

مهندس کلانی از پدر شاهین فوتبال ایران به‌عنوان انسانی بلندنظر یاد می‌کند که در شناخت روحیه و انگیزة جوانان کم‌نظیر بود. شاهین با برنامه‌ریزی‌های دکتر اکرامی همیشه مشحون از روح حرکت،‌ فعالیت و عمل بود. او جوانان را به کسب معلومات بیشتر و آموزه‌های معنوی والاتر برمی‌انگیخت. از نظر دکتر اکرامی درس و ورزش دو عامل پیوسته ‌در شکل‌دهی به شخصیت انسان‌ها بود و به همین دلیل شرط عضویت در باشگاه شاهین را اهمیت به تحصیل قرار داده بود. مهندس کلانی شاهد بود که دکتر اکرامی هر پانزده‌روز یک‌بار گزارش وضعیت تحصیلی و اخلاقی دانش‌آموزانِ عضو شاهین را از مدارس می‌گرفت و اگر متوجة خطایی، به‌ویژه از نظر اخلاقی می‌شد، به شدت با آن برخورد می‌کرد. داشتن تحصیلات عالی اعضای شاهین، هم موجب حیرت سایر باشگاه‌ها شده بود و هم سازمان تربیت بدنی و دولت را به واکنش واداشته بود چون کمتر سابقه داشت این تعداد بازیکن تحصیلکرده در یک باشگاه جمع شوند.

علاوه‌بر این دلیل موفقیت شاهین را بنیان‌گذاری بر پایة عشق، اعتقاد و کاردانی می‌داند؛ تلاشی مستمر که با متانت ادامه یافت. تقویت روحیة همکاری و تیمی و انضباط حاکم بر باشگاه نیز در آن دخیل بود. شاهین به همة فرزندانش صبوری آموخت، اخلاق‌مداری را در آنان تقویت کرد و افق‌های روشنی را در تحصیل پیشِ رویشان گشود. به بیان مهندس کلانی وقتی دربارة‌ باشگاه شاهین صحبت می‌کنیم، باید به احترام مؤسس آن بایستیم چون بدون چشمداشت مادی، فرهنگی را در ورزش ایران پایه‌گذاری کرد که از دلِ آن شایسته‌ترین الگوهای ورزشی بیرون آمدند و رشد کردند و برای کشور افتخار آفریدند.

تهران از سال ۱۳۴۹، همزمان با تصویب «طرح جامع تهران» در شورای شهر و شورای عالی شهرسازی و معماری شهرداری تهران رو به رشد و گسترش گذاشت. از آنجایی‌که ساختار شهرداری برای ارائه خدمات شهری توسعه یافته بود، موظف به اجرای طرح جامع شد. در این طرح، شهر به‌منزلة محیطی برای بهتر زیستن، با معیارها و برنامه‌های توسعه همخوان شد و اصول تجدید حیات تهران به‌عنوان پایتختی پیشرو ترسیم گردید.

مهندس ناصر بکتاش، کارآفرین و صنعتگر نمونه که سال ۱۳۵۳ پس‌از تحصیل در مقطع کارشناسی‌ارشد رشته‌های شهرسازی، راه و ساختمان و محاسبات سازه در آمریکا به کشور بازگشته بود و تجربة طراحی آپارتمان‌های ارزان‌قیمت در نیویورک را به‌عنوان پایان‌نامة تحصیلی‌اش داشت، همکاری با شهرداری تهران را آغاز کرد. او عهده‌دار مسئولیت‌هایی همچون مشاور شهردار، عضو شورای عالی معماری، عضو کمیتة شهرسازی و نمایندة شهرداری در سازمان نقشه‌برداری شد. مهندس بکتاش در مصاحبة تاریخ شفاهی که با عنوان «فراز و فرود تولید» چاپ و منتشر شده است، اجرای پروژه‌های عمرانی، توسعة شبکه حمل‌ونقل و تحولات فرهنگی و اجتماعی مرتبط با تغییر سبک زندگی در تهران را مرور کرده است.

او وضعیت تهران را اوایل دهة ۱۳۵۰ در آستانة تحولات مهمی ارزیابی کرده است؛ اینکه کم‌کم شهر در تسخیر سیل عظیمی از اتومبیل‌ها درمی‌آمد و پیکان تازه تولیدشده در همه‌جا به چشم می‌خورد. او در زمان تحصیل در آمریکا به اهمیت احداث بزرگراه‌ها و اتوبان‌ها برای شهری نظیر تهران که در مسیر توسعه قرار داشت، ‌پی برده بود و با این تفکر، اجرای طرح‌های مرتبط با آن را دنبال می‌کرد. با انجام پروژه‌های اتوبان‌کشی، تهران از حالت سنتی فاصله گرفت و شریان‌های اصلی شهر بنیان نهاده شد. علاوه‌بر این در شورای عالی معماری در شهرداری، بخشی را راه‌اندازی کرد که به مسائل مربوط به انبوه‌سازی آپارتمان‌ها رسیدگی می‌کردند. این شورا برای مناطقی که شرایط لازم را نداشتند، مجوزِ ساخت بیش از دو طبقه صادر نمی‌کرد، و البته در مناطقی هم اجازة ساخت‌وساز برای طبقات بیشتر صادر می‌شد.

در آن سال‌ها، ناحیه‌بندی شهرداری انجام شد و تهران را به ۱۰ ناحیه تقسیم کردند که البته بعدها به ۲۲ ناحیه افزایش یافت. مهندس بکتاش که عضو شورای معماری و شهرسازی شهرداری بود، تلاش کرد ضوابط دقیقی برای خیابان‌سازی و احداث واحدهای مسکونی تنظیم کند تا اعمال سلیقه در این موضوع به حداقل برسد. در ضمن پیش‌بینی پیلوت و پارکینگ در طبقة همکف ساختمان‌ها در آن دوره رایج شد. همچنین برای مقاوم‌سازی ساختمان‌ها در برابر بلایای طبیعی نظیر زلزله و آتش‌سوزی راهکارهایی پیشنهاد داد.

مهندس بکتاش بر این باور است که با توجه به شرایط کنونی که جمعیت تهران به دلایل مختلف افزایش یافته است و قیمت ملک نیز در این کلان‌شهر سیر صعودی داشته، آپارتمان‌سازی به‌عنوان جزئی از فرهنگ ما درآمده است و نمی‌توان از آن چشم‌پوشی کرد. البته معتقد است که باید بیشتر به معماری اصیل ایرانی توجه کرد و از آن بهره برد. بدین‌شکل تحولات شهری بر بستر احیای معماری پیشینیان شکل می‌گیرد و نگاهِ ایرانی مدرن را از جنبه‌های مختلف تقویت می‌نماید.

طراحی گرافیک به معنای خلق اثری که در کوتاه‌ترین زمان، بیشترین اطلاع را به بیننده منتقل کند، با دو مفهوم سنتی و نوین متمایز می‌گردد که فن چاپ مرز میان این دو پدیده را مشخص می‌نماید. گرافیک سنتی در آرایش کتاب‌ها کاربرد داشت و محصول هنر نقاش، خوشنویس، تذهیب‌کار و جلدساز بود. اما گرافیک نوین علاوه‌بر کتاب‌آرایی، در بخش تبلیغات تجاری، اعلانات دیواری، مطبوعاتی و به‌ویژه در سینما و تلویزیون کاربرد گسترده‌ای دارد.

گرافیکِ تلویزیونی در ایران پس‌از ایجاد سازمان رادیو و تلویزیون ملی، از درون واحد دکور شکل گرفت. استاد قباد شیوا از پیشگامان گرافیک نوین که به‌عنوان سمبل گرافیک ایرانی شناخته می‌شود، سال ۱۳۴۶ آتلیة گرافیکِ تلویزیون ملی را بنیان نهاد و مدیریت آن را عهده‌دار شد. او در مصاحبة تاریخ شفاهی که با عنوان «شیدایی و شیوایی» منتشر شده، تحولات گرافیکِ تلویزیونی و مطبوعاتی پس‌از دهة ۱۳۴۰ و نیز فعالیت‌های آتلیة گرافیک را به تفضیل شرح داده است.

زمانی که او در مجموعة مذکور به‌عنوان دکوراتور استخدام شد، واحد دکور تازه‌تأسیس بود. شیوا با طراحی خلاقانة صحنة تئاترهای تلویزیونی، در شناساندن این نوع گرافیک به مردم‌ نقشی مؤثر داشت. در ضمن با مطالعه و ترجمة‌ کتاب‌های انگلیسی و فرانسوی و به‌کارگیری آموخته‌هایش در طراحی، مسیر گرافیکِ تلویزیونی را در ایران، به درستی هدایت کرد. مهم‌تر از آن، با تلاش و پیگیری موفق شد گرافیک را از زیرِ نظر واحد دکور خارج کند و به آن استقلال ببخشد.

پس‌از پایه‌گذاری نخستین واحد گرافیک، از طراحان صاحب‌ذوق دعوت به همکاری کرد و سطح کیفی طرح‌های این واحد را ارتقاء داد. بعدتر به مدیریت هنری انتشارات سروش منصوب شد و به‌عنوان اولین کار، آرم انتشارات سروش را طراحی کرد. همچنین برای انتشار مجلة تماشا از همکاری گرافیست‌‌های ماهر بهره برد. آنچه برای او مهم بود، علاوه‌بر محتوای جذاب مجله، توجه به جنبه‌های زیبایی‌شناسی و هنری تماشا بود. گرافیک این مجله به‌عنوان الگو در کلاس‌های دانشگاه مورد تجزیه‌وتحلیل قرار می‌گرفت. تماشا جلوة بصری مطبوعات ایران را تغییر داد و گرافیک مطبوعاتی را به علاقه‌مندان شناساند.

در مجموع واحد گرافیکِ انتشارات سروش با مدیریت استاد شیوا، به هنری‌ترین واحد گرافیک در ایران بدل شده بود. همة مراحل انتشارات از نحوة سفارش گرفته تا انجام، تکثیر و نظارت به‌طور دقیق پیش‌بینی شده بود. بعدها کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان الگوی طراحی گرافیک انتشارات سروش و چیدمان منابع انسانیِ این واحد را به‌عنوان الگویی کارآمد مدِ نظر قرار داد و از مشورت با گرافیست‌های سروش به‌منظور راه‌اندازی انتشارات کانون بهره برد.

اکبر اعتماد (۱۳۰۹، همدان- ۱۴۰۴، پاریس)، بنیان‌گذار سازمان انرژی اتمی ایران، مؤسسه تحقیقات و برنامه‌ریزی علمی و آموزشی و دانشگاه بوعلی سینا،‌ بیست‌ودوم فروردین دیده از دنیا فروبست و جامعة علمی را در غم و اندوه فرو برد. تلاش و خدمتگزاری مداوم در همه مسئولیت‌هایی که بر عهده داشت، از او انسانی فرهیخته، خلّاق و کارآمد ساخته بود. دکتر اعتماد شخصیتی جهانی داشت و در زمینة انرژی اتمی و آموزش عالی صاحب‌نظر و متخصص بود. او از حافظه‌ای قوی و شفاف برخوردار بود و از تجربیات خود روایت‌های بسیاری برای گفتن داشت و آنها را با شوروحال خاصی تعریف می‌کرد. دستاوردهایش در حوزه انرژی اتمی در کتاب «در پرتگاه حوادث» و دیدگاه‌هایش در زمینة علوم و آموزش عالی در کتاب «برنامة سازندگی علوم و آموزش» چاپ و منتشر شده است.

وی تحصیلات ابتدایی و سه سال اول متوسطه را در همدان و دورة دوم متوسطه را در دبیرستان البرز گذراند. سال ۱۳۲۹ برای ادامة  تحصیل عازم سوئیس شد و در ۱۳۳۵ گواهینامة مهندسی برق از دانشگاه لوزان دریافت کرد و بلافاصله در کارخانة براون باوری مشغول کار شد. چندی بعد به انستیتوی علوم و فنون هسته‌ای پاریس رفت و در ۱۳۳۷ مدرک مهندسی هسته‌ای گرفت. در ۱۳۳۸ برای پژوهش درزمینه راکتورهای هسته‌ای به استخدام انستیتوی فدرال سوئیس درآمد و در ۱۳۴۲ موفق به اخذ درجة دکتری در فیزیک هسته‌ای شد.

دکتر اعتماد سال ۱۳۴۴ با اندوخته‌ای از دانش و تجربه به ایران بازگشت و سرپرستیِ فنی طرح ساخت راکتور اتمی دانشگاه تهران را عهده‌دار شد و یک‌سال پس‌از آن دفتر انرژی اتمی را در سازمان برنامه ایجاد کرد. در ۱۳۴۶ کمیسیون بررسی مؤسسات تحقیقاتی را تشکیل داد و یک برنامة تحقیقاتی با در نظر گرفتن نیازهای کشور پیشنهاد کرد. پس‌از تأسیس اولین وزارت علوم از او دعوت شد تا معاونت علمی و تحقیقاتی این وزارتخانه را بپذیرد. در همان زمان به لزوم تأسیس یک مؤسسه علمی و پژوهشی در کنار وزارت علوم پی برد تا بخشی از وظایف این وزارتخانه را با استقلال عمل به انجام رساند. بدین‌شکل مؤسسه تحقیقات و برنامه‌ریزی علمی و آموزشی را تأسیس کرد و به ریاست آن منصوب شد.

اسفند ۱۳۵۲ مأموریت تأسیس سازمان انرژی اتمی ایران به دکتر اعتماد سپرده شد و اردیبهشت ۱۳۵۳ به سمت معاون نخست‌وزیر و ریاست این سازمان منصوب شد. تجهیز مرکز اتمی تهران، ساخت نیروگاه‌های اتمی و ایجاد مرکز تکنولوژی هسته‌ای، تنها شمه‌ای از دستاوردهای او در این زمینه بود. همچنین از سوی سازمان انرژی اتمی ایران، به مدت سه سال به عضویت شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی انتخاب شد و برای یک‌سال ریاست مجمع عمومی آژانس را بر عهده داشت. پائیز ۱۳۵۷ از ریاست سازمان استعفا داد و به همراه خانواده راهی فرانسه شد و به‌رغم پیشنهادهای متعدد از سوی دولت‌های اروپایی، از استخدام در این دستگاه‌ها استنکاف ورزید و دفتر مشاوره در زمینة انرژی اتمی در پاریس دایر کرد.

دکتر اعتماد همواره عشق به مملکت را در سر می‌پروراند و از هیچ کوششی در زمینة انتقال دانش و مهارت به هموطنانش، به‌ویژه جوانان مشتاق دریغ نمی‌ورزید.

یاد و نامش بر بلندای تاریخ علم و فرهنگ ایران‌زمین مانا و سبز باد.

سازمان بهداشت جهانی (WHO)[1] به‌عنوان یکی از سازمان‌های تخصصی سازمان ملل متحد، فعالیتش را از سال ۱۹۴۶/ ۱۳۲۵ در هماهنگی با ۵۱ کشور آغاز کرد و اکنون با ۱۹۴ کشور عضو، هماهنگی اقدامات مرتبط با حوزة بهداشت و سلامت را به‌طور گسترده در جهان بر عهده دارد. کشورهای عضو این سازمان به شش منطقة جغرافیایی شامل دفاتر منطقه‌ای آفریقا، آمریکا، مدیترانه شرقی،‌ اروپا، آسیای جنوب شرق و پاسیفیک غربی تقسیم شده‌اند.

دکتر فریدون علاء پزشک متخصص خون‌شناسی و بنیان‌گذار سازمان انتقال خون ایران، در کمیتة مشورتی مدیترانه‌ای[2] و مرکز آموزش و توسعة انتقال خون سازمان بهداشت جهانی عضویت دارد و از همکاران فعال این سازمان است. او در مصاحبة تاریخ شفاهی که با عنوان «کیمیاگرِ جان» منتشر شده، به تشریح عملکرد سازمان بهداشت جهانی و دهه‌های مختلف فعالیت‌ آن پرداخته است.

دکتر علاء سفرهای متعددی به‌منظور بازدید از مراکز انتقال خون کشورهای محدودة دفتر مدیترانه شرقی انجام داده و ضمن تهیة گزارش از این مراکز، مشاوره و راهکارهای لازم را در راستای پیشبرد بهتر خدمات به آنها ارائه داده است. در کنار بررسی فعالیت مراکز انتقال خون، از مؤسسات درمانی خاص این کشورها که برای درمان بیماری‌‌های شایع در هر منطقه تأسیس شده، بازدید کرد. به‌طور مثال خدمات «مؤسسة درمان مالاریا» در اسلام‌آباد را بررسی کرد و با داروهای بومی برای درمان بیماران آشنا شد. او این مأموریت‌ها را بسیار آموزنده و پُربار قلمداد می‌کند که از این طریق با فضای فرهنگی و اجتماعی جوامع آشنا شد؛ محیطی که بر اهدای داوطلبانة خون تأثیرگذار و با آن ارتباط مستقیم دارد.

دکتر علاء در مأموریت‌های سازمان بهداشت جهانی به مدیران مراکز انتقال خون یادآوری می‌کند که خون‌شناسی صرفاً مسئله‌ای علمی و فنی نیست بلکه اولویت اصلی این مراکز، تغییر نگرش مردم به جهت اهدای داوطلبانة خون است و اینکه انسان‌ها نسبت به همنوع خود احساس مسئولیت داشته باشند. همچنین پیشنهاد می‌کند که از کشورهایی که در این زمینه موفق هستند، الگو بگیرند و از تجربه‌های آنان بیاموزند، به‌ویژه برای خدمات جانبی نظیر تولید مشتقات پلاسمایی. او تأکید دارد که شایسته است مراکز انتقال خون راهکارهایی را به‌کار گیرند تا مشارکت اجتماعی در این زمینه ارتقا‌ء یابد و موفقیت در این امر، هم با دانش تخصصی و هم با علم مدیریت در ارتباط است.

[1]. World Health Organization

[2] . EMRO

نظام‌های آموزش عالی یکی از ساختارهای موجود در هر جامعه برای بقاء، توسعه و رسیدن به اهداف موردِ انتظار از آنها در طول زمان به‌شمار می‌آیند،‌ و البته نیازمند تغییر و تحول. متخصصان تعلیم‌وتربیت بر این باورند که برنامه‌ریزی به‌منظور تجدیدِ نظر در عملکرد گذشته و کنونی نظام‌های تربیتی باید در پرتو بررسی پیشینة تاریخی تحولات مرتبط با این حوزه صورت پذیرد.

تأسیس وزارت علوم و آموزش عالی در نیمة دوم دهة ۱۳۴۰ و به دنبال آن بنیان‌گذاری مؤسسة تحقیقات و برنامه‌ریزیِ علمی و آموزشی یکی از اقدامات حائز اهمیت در این راستا قلمداد می‌شود. دکتر اکبر اعتماد که مدتی پس‌از بازگشت به ایران به معاونت علمی و تحقیقاتی وزارت علوم و ریاست کمیسیون بررسی مؤسسات تحقیقاتی منصوب شده بود، به لزوم ایجاد مؤسسة تحقیقات پی برد. او طرح تأسیس مؤسسه را تهیه و ارائه کرد و پس‌از تصویب قانون ایجاد مؤسسه در مجلسین، به ریاست آن منصوب شد. دکتر اعتماد در کتاب «برنامة سازندگی علوم و آموزش» ضرورت تأسیس این مؤسسه و فرازوفرود فعالیت‌‌های آن را در سال‌های اولیه تشریح کرده است. او به دو دلیل اصلی در لزوم بنیان‌گذاری مؤسسه اشاره می‌کند:

اول اینکه در شرایط آغاز به کار وزارت علوم، لازم بود تا مؤسسة تحقیقات بخشی از وظایف این وزارتخانه را با استقلال عمل بر عهده گیرد. مؤسسه از لحاظ اداری کاملاً مستقل بود و طبق ضوابط قانون هیئت امنای دانشگاه‌ها اداره می‌شد. البته در عین اینکه در تصمیم‌گیری استقلال داشت، پاسخگوی نیازهای وزارت علوم بود. دومین دلیل که دکتر اعتماد را برآن داشت تا به تأسیس مؤسسه بیندیشد، این بود که آن زمان تعداد زیادی از جوانان تحصیلکردة ایرانی از کشورهای مختلف به ایران بازگشته بودند. در آن میان، کسانی بودند که هم انگیزة تحقیق داشتند، و هم سودای خدمت به کشور. این افراد با توجه به محیطی که برای رشد فکری آنان فراهم شده بود، به کار در مؤسسه روی آوردند.

پس‌از شکل‌گیری مؤسسه در سال ۱۳۴۸، مرکز اسناد و مدارک علمی به همراه سه مرکز دیگر یعنی مرکز سیاست علمی و پژوهشی، مرکز برنامه‌ریزیِ آموزشی، و مرکز خدمات کتابداری،‌ فعالیت‌های خود را در قالب جدید ادامه دادند و به دستاوردهای مهم و اثربخشی در حوزة برنامه‌ریزیِ آموزش عالی دست یافتند.

استاد ژاله آموزگار، بانوی فرزانه و دانشور که از جایگاهی رفیع در عرصة مطالعات زبان‌های باستانی برخوردار است، پژوهش‌هایی را در حوزة فرهنگ ایران به سرانجام رسانده که هم از سوی صاحب‌نظران با اقبال روبه‌رو شد، و هم در نظر عامة مردم خوش نشست. بررسی پیشینة جشن باستانی نوروز یکی از همین زمینه‌های تحقیقی است که مورد استقبال عموم قرار گرفت.

دکتر آموزگار از یک‌سو جشن نوروز را نمادی از ستیزِ میان یاران اورمزد و یاران اهریمن و پیروزی نیکی بر بدی می‌داند. از سوی دیگر، آن را با سالگرد آفرینش انسان مرتبط می‌کند؛ انسانی که عزیزترین موجود آفرینش است و به همین مناسبت، سالگرد آفرینش او با شکوه بیشتری برگزار می‌شود. در ضمن نوروز را همزمان با بیداری طبیعت از خواب زمستانی و جشن «فَروَهرها» (همزاد آدمیان) معرفی می‌کند؛ اینکه در نوروز به زمین بازمی‌گردند و برای خانواده دعای شادکامی و برکت می‌آورند. در واقع برای شگون، هفت‌ «سینی» از دانه‌هایی که برکت به سفره‌ها می‌آورد، می‌رویاندند و بر خوان نوروزی می‌نهادند. در این هفت سین، سرسبزی و باروری و تندرستی و عشق به زندگی با ذوق لطیف ایرانیان آراسته می‌شد.

علاوه‌بر این افسانه‌های پیرامون نسبت دادن نوروز به دوران پادشاهی جمشید را به دقت موشکافی می‌کند. حتی در این روایت‌های متعدد که به اشکال متفاوت نقل شده است، افسانه‌ای را تفسیر می‌کند که بنیان‌گذاری آن را به حضرت سلیمان نسبت می‌دهد. بررسی اطلاعاتی که از برپایی نوروز در دوران هخامنشی و اشکانی خبر می‌دهند و تأثیر نوروز بر اشعار و مکاتب موسیقی در عصر ساسانی، جنبه‌های دیگری از تحقیقات دکتر آموزگار را دربر می‌گیرد.

افزون‌بر اینها، مهین‌‌بانوی مطالعات ایران باستان همواره بر این نکته تأکید دارد که جشن نوروز تنها جشنی است که تا این اندازه میان مردم مورد توجه بوده و به چهاردیواری خانه‌ها نفوذ کرده است. نوروز باستانی و آیین‌های آن با وجود حوادث گوناگون همچنان برجای مانده و عزیز و گرامی شمرده می‌شود.

احمد سمیعی گیلانی (۱۲۹۹- ۱۴۰۲) ادیب، نویسنده، مترجم، ویراستار و زبان‌شناس بیش از شش دهه از عمر گران‌بهای خویش را به خدمتِ بی‌وقفه در پیشبرد زبان و ادبیات فارسی و فرهنگی ایرانی گذرانده بود. کارنامة پُرمایه‌اش مبیّن فعالیت‌های مستمر ادبی- فرهنگی اوست؛ از تدریس در دانشگاه و سردبیری مجلات گرفته، تا ترجمه و تألیف و ویرایش کتاب و مقاله و تأسیس گروه ادب معاصر در فرهنگستان زبان و ادب فارسی.

از میان بزرگانی که پیشگام ویرایش نوین در ایران بودند، نام استادانی همچون سیروس پرهام، اسماعیل سعادت، ابوالحسن نجفی، منوچهر انور، کریم امامی، میرشمس‌الدین ادیب سلطانی و احمد سمیعی می‌درخشد. اما نام هیچ‌یک از این بزرگان هم‌سنگ استاد سمیعی با ویرایش گره نخورده است؛ هم از نظر طول دوران ویراستاری و هم از نظر حجم آثار ویراستة ایشان. مجموعة کتاب‌های ترجمه و تألیف و ویراستة او به اندازة یک کتابخانه است.

استاد سمیعی به پرورش ویراستاران و نوخامگان اعتقادی راستین داشت و تعداد ویراستارانی که در مکتب او مشق ویرایش کردند و مستقیم یا غیرمستقیم شاگردش بودند، از شمار خارج است. او خود نیز آراسته بود به صفاتی که درخور شایسته‌ترین ویراستاران است، صفاتی چون تعهد به کار، نکته‌سنجی، دقت نظر، نگاه انتقادی، نظم و متانت. این ویژگی‌ها و خدمات ارزنده‌اش به جهان نشر، انجمن صنفی ویراستاران را برآن داشت تا سال ۱۳۹۹، مقارن با صدسالگی استاد سمیعی، پیشنهاد نام‌گذاری زادروز او را با عنوان روز ویراستار مطرح نمایند تا هم از میراث او در حوزه نگارش و ویرایش تقدیر شود و هم بر تلاش ویراستاران ارج نهاده شود.

زنده‌یاد سمیعی ارزشمندترین خدمت خود به جامعه علمی و فرهنگی ایران را ویرایش آثار می‌دانست چون هم برای آن فراوان مایه می‌گذاشت و هم بسیار از آن می‌آموخت. به باور او ویراستاری فنی است که معلومات، تجربه، ممارست، استعداد و شمّ انتقادی از ملزومات آن است. از یک منظر تلقی او از ویراستار فردی است که نویسنده‌پرور است و باید جمیع جوانب متن را بسنجد و ارزش‌های آن را فارغ از خطاها و لغزش‌های زبانی دریابد و متن را متناسب با بافت زبانی، تاریخی و علمی تصحیح کند. از منظر دیگر ویراستار را در جایگاه یک معلم می‌نشاند، با این تفاوت که به‌جای تعلیم به تصحیح می‌پردازد و از حاصل کار او، نه یک کلاس سی چهل نفره، بلکه دو تا سه هزار نفر (به اندازه شمارگان چاپ اثر و خوانندگان آن) بهره می‌جویند.

بی‌تردید اگر سایة دبیران، مترسلان و ویراستارانِ دانشوری چون احمد سمیعی نبود، اقلیم زبان فارسی به‌عنوان مهم‌ترین مؤلفة هویت ملی ایرانیان چنین زیبا و دلپذیر نمی‌شد. یادش مانا و سبز باد.

قباد شیوا طراح گرافیک، صاحب مکتب گرافیک ایرانی در دایره‌المعارف بریتانیکا و عضو منتخب سازمان جهانی اساتید، با بیش از پنج‌ دهه حضور پویا در طراحی گرافیک،‌ نقش موثری در رشد و اعتلای این هنر داشته است. او سال‌ها بر هویت ایرانی در طراحی گرافیک تأکید داشته، تا جایی‌ که امروز به‌عنوان سمبل گرافیک ایرانی شناخته می‌شود و آثارش در بزرگ‌ترین موزه‌های جهان نگه‌داری می‌شود.

شیوا در تحولات طراحی گرافیک پس‌از دهه ۱۳۴۰ تأثیرگذار بود و با تأسیس آتلیه گرافیک رادیو و تلویزیون ملی به جریان رشد گرافیک نوین کمک شایان توجهی کرد. گرافیک مجله تماشا که از سوی انتشارات سروش منتشر می‌شد، تحول بزرگی در زیبایی‌شناسی مطبوعات آن دوره ایجاد کرد و موردتوجه جامعه مجله‌خوان واقع شد و به‌عنوان الگو در کلاس‌های دانشگاه تجزیه‌وتحلیل شد.

نگاه ایرانیِ مدرن آثارش،‌ انجمن بین‌المللی طراحان گرافیک را برآن داشت تا کتاب مفصلی از طرح‌های او را به‌عنوان یکی از استادان برتر گرافیک جهان منتشر کند. نام قباد شیوا با گرافیک ایرانی پیوند یافته و اثرگذاری‌اش در تاریخ گرافیک نوین ایران جاویدان است.

سایه استاد شیوا بر تارک هنر و فرهنگ ایران‌زمین مستدام باد.

از سال‌های آغازین دهة ۱۳۵۰‌ برنامه‌ریزی به‌منظور ایجاد تحول و نوآوری در آموزش‌وپرورش ایران،‌ فراتر از تربیت یک قشر تحصیلکرده آغاز شد. با توجه به مشکلات متعدد سازمان کتاب‌های درسی و توصیه‌های یونسکو که نوآوری را شرط لازم برای مواجهه با شرایط متغیر، به‌خصوص در آموزش‌وپرورش اعلام کرده بود، زمینة شکل‌گیری سازمان پژوهش و نوسازی آموزشی فراهم گردید. پس‌از آن مقرر شد اهداف سازمان به‌گونه‌ای تنظیم شود که تمام برنامه‌ریزی‌های آموزشی و درسی را بر مبنای پژوهش، نه بر اساس نظر افراد سامان دهد. طرح آموزشی ایران یکی از طرح‌هایی بود که در واحد طرح‌ها و بررسی‌های سازمان مذکور تدوین شد و در اختیار متخصصان آموزش‌وپرورش قرار گرفت تا با همکاری بانک جهانی به‌منظور تهیة امکانات مالی اجرا شود. سپس با انتشار فراخوان، از آموزگاران و دبیران علاقه‌مند خواسته شد تا برای تدریس یا مدیریت گروه‌های آموزشی در مدارس تجربی که بر مبنای طرح مذکور شکل گرفته بود، در آزمون‌های همکاری با این طرح شرکت کنند.

منصوره راعی یکی از دبیرانی بود که با اشتیاق به نوآوریِ آموزشی در تمام مقاطع تحصیلی به طرح مذکور پیوست و پس‌از طی دوره‌های آموزشی در ایران، انگلستان و اسکاتلند سرپرستی مجتمع تجربی زیباشهر را عهده‌دار شد. او در مصاحبة تاریخ شفاهی که با عنوان «راه روشن» منتشر شده،‌ اهداف و مراحل اجرای این طرح را تشریح کرده است. پیش‌از تصویب طرح آموزشی ایران، آموزش‌وپرورشِ مبتنی بر سیستم هرمی حاکم بود. در واقع دانش‌آموز در خدمت معلم، معلم در خدمت مدیر و مدیر در خدمت نظامنامة آموزش‌وپرورش و دستورات مافوق بود. در چنین موقعیتی توان ابتکار عمل خیلی کم می‌شد. با شکل‌گیری مدارس تجربی سعی شد این ابتکار عمل برگردانده شود و اجزای نظام آموزشی در خدمت دانش‌آموز و نسل جوان قرار گیرد.

زنده‌یاد راعی برجسته‌ترین دستاورد راه‌اندازی مدارس تجربی را نهادینه کردن روحیة انتقادپذیری و تسلیم شدن در برابر اندیشه‌های نو در آموزش می‌دانست. تواناییِ بیان نارسایی‌های آموزشی و تعمق در جزئیات، از جمله اهدافی بود که به‌طور جدی پیگیری شد. بدین‌ترتیب آموزگارانی تربیت شدند که از تدریس صِرف کتاب‌های درسی بیرون آمدند و وارد حیطة پژوهش شدند. با این روش کتابخانه‌ها در مدارس شکل گرفتند، کارگاه‌ها و آزمایشگاه‌ها مجهز شدند و آماده برای میزبانی از دانش‌آموزان. از آن مهم‌تر، به دلیل اینکه دانش‌آموزان در تمام مراحل پیاده‌سازی طرح مشارکت داشتند، در حفظ و نگهداری رهیافت‌های آن کوشا بودند. به‌رغم اینکه اجرای طرح آموزشی کوتاه بود و بعد از انقلاب ادامه نیافت، خانم راعی و هم‌فکرانش برای اینکه تجربة عمیق حاصل از اجرای این طرح فراموش نشود و به نوعی ادامه پیدا کند، زمینة شکل‌گیری انجمن پژوهش‌های آموزشی پویا را فراهم آوردند. این انجمن در دهه‌های اخیر با ارائه پیشنهادات کاربردی به وزارت آموزش‌وپرورش و برگزاری جلسات نقد و بررسیِ نظام آموزشی، در به تفکر واداشتن مسئولان در راستای به‌کارگیری شیوه‌های نوین آموزشی نقشی مؤثر داشته است.

پانزدهمین دورة جشنواره بین‌المللی فارابی مطابق رسم هر ساله، در بخش شخصیت‌های پیشگامِ علوم انسانی و اسلامی، از بزرگان اثرگذار در حوزه‌های مختلف تقدیر به عمل آورد. یکی از جوایز این دوره به نام اسطورة کتابداری ایران، سرکار خانم پوری سلطانی آراسته شد؛ کتابداری والامقام که نقشی ماندگار در توسعه و آموزش کتابداری و اطلاع‌رسانی و تهیة ابزارهای فهرست‌نویسی ایفا کرد. او با تأسیس مرکز خدمات کتابداری و هدایت طرح‌های پژوهشیِ زیربنایی، در کانون گذر از سنت به تجدد و گذار از کتابداری سنتی به کتابداری نوین قرار گرفت. استاد سلطانی کتابداری عملگرا بود که فرهنگ کار جمعی را ارج می‌نهاد و به آموزش نیروی انسانی در همة سطوح اعتقادی راستین داشت. اعطای این جایزه به جامعة کتابداری ایران یادآوری می‌کند که نخستین فارغ‌التحصیلان کتابداری و بنیان‌گذاران مراکز آموزشی و پژوهشی با چه روحیه و انگیزه‌ای پای در این راه نهادند، با چه مشکلاتی روبه‌رو بودند و کدام عوامل در موفقیت آنان نقشی بسزا داشت.

یکی از اقدامات مهم خانم سلطانی ارائه طرحی به‌منظور ادغام مرکز خدمات کتابداری با کتابخانة ملی ایران بود. او در مصاحبة تاریخ شفاهی که با عنوان «سرو سربلند» منتشر شده، علاوه‌بر اینکه مراحل شکل‌گیری مرکز خدمات کتابداری و فعالیت‌های آن را به تفصیل بازگو کرده،‌ از انگیزه‌اش در راستای تلاش برای ادغام این دو نهاد گفته است. او با این باور که جای واقعی مرکز خدمات در کتابخانة‌ ملی بود،‌ اذعان داشت که از یک‌سو کتابخانة‌ ملی در آن سال‌ها کتابخانه‌ای غیرفعال بود و کتابداران متخصص در آن فعالیت نمی‌کردند، و از سوی دیگر مرکز خدمات که زیر نظر وزارت علوم بود، به همة آثار منتشرشده دسترسی نداشت. البته از تصویب طرح تا ادغام، حدود سه سال فاصله افتاد و سرانجام با اجرایی شدن آن در سال ۱۳۶۲، هم سطح فعالیت‌های کتابخانة‌ ملی دگرگون شد و ارتقاء یافت و هم کارشناسان مرکز خدمات کتابداری به نسخه‌هایی که از طریق واسپاری به کتابخانة‌ ملی می‌رسید، دسترسی پیدا کردند. خانم سلطانی پس‌از ادغام این دو مرکز تا آخرین روزهای حیات، همچنان دغدغة کتابخانة‌ ملی را داشت و با تلاشی مستمر میراث ارزشمندی را در این سازمان به یادگار گذاشت. از آن جمله است: سرعنوان‌های موضوعی فارسی، خدمات فنی، اصطلاحنامة‌ کتابداری و رده‌بندی دهدهی دیوئی: ادبیات ایرانی.

امروزه در سراسر جهان بسیاری از افراد به خون و فراورده‌های خون نیاز پیدا می‌کنند و انتقال و اهدای خون روال قانونی پیدا کرده است. برای ترغیب مردم جهان به اهدای خون و افزایش سطح آگاهی آنان، روزی به‌عنوان روز جهانی «اهداکنندگان خون» نام‌گذاری شده است. سازمان بهداشت جهانی و جامعة بین‌المللی انتقال خون، از جمله ارگان‌های جهانیِ حامی انتقال خون به شمار می‌آیند.

تا پیش‌از دهة ۱۳۵۰، با اینکه در اغلب کشورهای دنیا فرایند انتقال خون تحت نظر سازمان انتقال خون و به روش قانونی انجام می‌گرفت، در ایران از انتقال خون به شیوة‌ اصولی و بهداشتی خبری نبود. فقیرترین اقشار جامعه در دام دلالان فروشِ خون گرفتار می‌شدند و در قبال دریافت مبالغ ناچیزی خون خود را می‌فروختند. خون‌هایی که به این صورت تهیه می‌شد، در اختیار بیمارستان‌ها قرار می‌گرفت. به این طریق، علاوه‌بر استمرار یک روش غیراخلاقی در فراهم‌آوری خون، امکانات آزمایشگاهی مناسبی نیز وجود نداشت و بسیاری از بیماری‌ها از طریق خون آلوده به بیماران منتقل و گاه موجب مرگ‌ومیر آنان می‌شد.

سال ۱۳۴۴ که دکتر فریدون علاء با گذراندن دوره‌های تحقیقاتی در اروپا و با تخصص طب داخلی و خون‌شناسی به ایران بازگشت، به‌عنوان عضو هیئت‌علمی دانشگاه تهران به تدریس پرداخت و بخش خون‌شناسیِ بالینی بیمارستان پانصد تختخوابی را تأسیس کرد. او در مصاحبة تاریخ شفاهی که با عنوان «کیمیاگرِ جان» منتشر شده، به تفصیل به انگیزة راه‌اندازی سازمان ملی انتقال خون ایران و آگاهی‌‌بخشی در زمینة‌ اهدای خون پرداخته است. آن‌زمان بیمارستان پانصد تختخوابی یکی از بزرگترین مصرف‌کنندگان فراورده‌های خونی بود که از طریق دلالان فروشِ خون تأمین می‌شد. سایر مراکز درمانی نیز به همین شیوه عمل می‌کردند. در واقع اهدای خون معنایی نداشت و فقط جمعیت شیروخورشید سرخ، گاهی اقداماتی را در زمینة تشویق مردم به اهدای خون داوطلبانه انجام می‌داد که البته کافی نبود.

در چنین شرایطی، دکتر علاء با ارائه طرح ایجاد موسسه‌ای مستقل، درصدد برآمد به وضعیت غیراصولی فروشِ خون سروسامان بدهد و به‌جای فعالیت‌های پراکنده و خطرناک، یک موسسة ملی و متمرکز ایجاد کند. سال ۱۳۵۰ ماده‌‌واحدة تأسیس این موسسه از تصویب نمایندگان مجلس شورای ملی گذشت و رئیس سازمان برنامه و بودجة وقت، ‌بودجة اولیه‌ای برای این سازمان در نظر گرفت که حدود هشت‌هزار تومان بود. پس‌از آن دکتر علاء برای تجهیز این موسسه، از مراکز انتقال خون چند کشور اروپایی و آمریکا بازدید کرد. سازمان ملی انتقال خون ایران، مرداد ۱۳۵۳ در ساختمانی در خیابان ویلا افتتاح شد و فعالیتش را به‌طور رسمی آغاز کرد. دکتر علاء پایه‌گذار و اولین رئیس این سازمان بود. او کوشید از طریق فرهنگ‌سازی در جامعه، مشارکت مردم را برای اهدای خون جلب کند. همچنین در جذب نیروهای متخصص اهتمام ورزید و با شرکت در کنفرانس‌های بین‌المللی، در ارتقای سطح دانش خود و همکارانش تلاش کرد.

از بدو تأسیس سازمان انتقال خون ایران تاکنون، سرمایة‌ عظیمی از فعالان اجتماعی به‌عنوان اهداکنندگان داوطلب خون در کشور ساماندهی شده است. بر لوح افتخارات این سازمان، نام موسس آن به‌عنوان پزشکی متعهد و جامعه‌نگر می‌درخشد.

هفدهم آبان، مقارن با سالگرد درگذشت محمدعلی جمالزاده، نویسنده و مترجم معاصر است. او نخستین مجموعه داستان‌های کوتاه ایرانی را با عنوان «یکی بود یکی نبود» سال ۱۳۰۰ در برلین منتشر کرد. جمالزاده را، همراه با صادق هدایت و بزرگ علوی، سه بنیان‌گذار اصلی ادبیات داستانی معاصر می‌دانند. به جمالزاده لقب پدر داستان کوتاه زبان فارسی داده‌اند و او را آغازگر سبک واقع‌گرایی در ادبیات فارسی می‌دانند.

جمالزاده که در اروپا تحصیل کرده بود، سال‌ها در ژنو زندگی می‌کرد و با بسیاری از اهالی فرهنگ ارتباط داشت و با آنان نامه‌نگاری می‌کرد. در ضمن شماری از شخصیت‌ها میهمان جمالزاده در ژنو و هم‌صحبت او بودند. در این میان،‌ نوش‌آفرین انصاری، استاد دانشگاه و از پیشگامان کتابداری نوین در ایران، در دوران تحصیل در مدرسة کتابداری ژنو با جمالزاده آشنا شد. خاطرات استاد انصاری از سال‌های همنشینی با جمالزاده،‌ مندرج در کتاب «ستارة فروزان»، تأثیرپذیری‌اش را از افکار پدر داستان‌نویسی معاصر روشن می‌کند. خانم انصاری در روایت‌هایش سلوک انسانی جمالزاده یا به تعبیر خودش «عمو جمال» را به یاد می‌آورد و خاطرات زیادی از علاقة او نسبت به ایران نقل می‌کند.  احترام و ارادت عمیقی که جمالزاده برای شخصیت‌هایی نظیر ایرج افشار قائل بود، زمینة درک نظرات این بزرگان را برایش فراهم کرد. طبعاً در کنار جمالزاده با ادبیات داستانی پیوند برقرار کرد؛ ادبیاتی که صرفاً کلاسیک نبود،‌ بلکه گنجینه‌ای از آثار مدرن و انتقادی را شامل می‌شد که از سوی نویسندگان جوان برایش ارسال می‌شد. همچنین این اقبال را داشت که دستنویس داستان‌های کوتاه او را پیش‌از انتشار بخواند.

علاوه‌بر این،‌ برخلاف رأی خانواده‌اش که علاقه‌مند بودند مترجمی بخواند، به توصیة جمالزاده کتابداری را انتخاب کرد. او بر این باور بود که شاید مترجم در ایران زیاد باشد، ولی بهتر است رشته‌ای بخواند که کمتر به آن توجه شده تا بتواند بیشتر و بهتر به جامعه خدمت کند. آن‌طور که خودش گفته است، جمالزاده با این توصیه مسیر حیات فرهنگی‌اش را رقم زد. استاد انصاری بعدها از طی این مسیر راضی و خرسند بود و تمام توانش را به‌کار برد تا تفکر کتاب برای همه را در قالب «کتابداری اجتماعی» در جامعه اشاعه دهد و در راستای تبیین نقش کتابدار به‌عنوان پلی میان نوشته و خواننده بکوشد.

اواخر دهة ۱۳۴۰، مقارن با فارغ‌التحصیلی نخستین دانشجویان کتابداری در ایران، مرکز خدمات کتابداری همزمان با مرکز اسناد و مدارک علمی تأسیس شد و به انجام پژوهش‌های نوین کتابداری نظیر روش‌های فهرست‌نویسی، گسترش رده‌ها، نشانه مؤلف فارسی و نظایر آن مبادرت ورزید. این مرکز در زمان تأسیس، نخستین مرکز خدمات کتابداری در آسیا به شمار می‌رفت و ارائه خدمات فنی به کتابخانه‌های ایران را در دستور کار خود قرار داد. مرکز خدمات کتابداری با برنامه‌ریزی بانیان و تلاش کارشناسان آن،‌ طرح‌ریزی زیربناهای اساسی در کتابداری نوین را با جدّیت دنبال کرد و به نتایج درخشانی دست یافت. این خدمات بعدتر، پس‌از ادغام مرکز خدمات کتابداری با کتابخانة ملی با قوت ادامه یافت و اشاعه پیدا کرد.

زنده‌یاد پوری سلطانی از بنیان‌گذاران مرکز خدمات کتابداری و کامران فانی از نخستین کارشناسان آن، در مصاحبه‌های تاریخ شفاهی که با عناوین «سروِ سربلند» و «شمعِ خِرد» منتشر شده است، به تفصیل در مورد دلایل شکل‌گیری و فرازوفرود عملکرد این مرکز، و البته مهم‌تر از آن، در باب دستاوردهایی که مرکز مذکور برای کتابداری نوین ایران به ارمغان آورد، صحبت کرده و شماری از میراث ارزشمند این مرکز را چنین برشمرده‌اند:

• ایجاد روحیة مشارکت و کار جمعی میان کتابداران
• نوآوری و خلاقیت در پیشبرد پژوهش‌های زیربنایی
• مشارکت در تألیف و ترجمة تحقیقات نوین در زمینة فهرست‌نویسی، ‌رده‌بندی و نظایر اینها
• تهیه و انتشار آثار مرجع در حوزة‌ کتابداری و اطلاع‌رسانی نظیر سرعنوان‌های فارسی و فهرستگان ایران
• گسترش رده‌بندی دیویی و کنگره در رده‌های مربوط به ایران
• عضویت کتابداران به‌عنوان عضو هیئت علمی مؤسسه تحقیقات و برنامه‌ریزی علمی و آموزشی
• شرکت در کنفرانس‌های ایفلا و معرفی فعالیت‌های مرکز خدمات کتابداری در مجامع بین‌المللی
• همکاری با انجمن کتابداران ایران و تلاش در راستای نهادینه کردن خدمات داوطلبانه در میان کتابداران

امروزه بسیاری از متخصصان تعلیم‌وتربیت بر این باورند که تجدیدِ نظر اساسی در عملکرد گذشته و کنونی نظام‌های تربیتیِ هر کشور،‌ باید در پرتو بررسی پیشینة تاریخی تحولات آموزشی و تحلیل وضعیت کنونی نظام آموزشی صورت پذیرد. به عبارتی با بهره‌گیری از روند اصلاحات آموزش عالی در طول زمان و توجه به اینکه بر چه مبنایی و از چه عواملی نشئت گرفته، زمینه برای استفادة هرچه بیشتر از تجارب پیشینیان فراهم می‌آید.

دکتر اکبر اعتماد یکی از شخصیت‌هایی است که کشف نظراتش،‌ افق‌های روشنی را به‌منظور اصلاح آموزش علوم و نیز ساختار نظام آموزش عالی کشور به‌دست می‌دهد. او در فواصل سال‌های ۱۳۴۴ تا ۱۳۵۲ به‌طور مستقیم در جریان رشد و تحول نظام آموزش عالی بود و در وزارت علوم و آموزش عالی و مؤسسه تحقیقات و برنامه‌ریزی علمی و آموزشی منشاء خدمات ماندگاری شد. تعمق در یادداشت‌های دکتر اعتماد که در کتابی با عنوان «برنامة سازندگی علوم و آموزش» منتشر شده، ابعاد مختلف اصلاح نظام‌های آموزشی، از مدیریت آموزشی تا نوآوری در سیستم آموزش عالی را دربر می‌گیرد. توجه به برنامه‌ریزی دانشجومحور از سوی متولیان نظام آموزش عالی،‌ یکی از موارد حائز اهمیت در این دیدگاه‌ها به شمار می‌آید و چه‌بسا برای برنامه‌ریزان کنونی این ساختارها بسیار کارآمد و راهگشا باشد.

از دیدگاه دکتر اعتماد، برنامه‌ریزیِ دانشجومحور بدین معناست که از میان مسائل مرتبط با آموزش عالی از جمله مدیریت مؤسسات آموزش عالی، ‌امر آموزش،‌ مسائل دانشجویان و …، دانشجویان در مرکز توجه نظام آموزشی قرار گیرند. در واقع سیستم هرمی که دانشجو در خدمت استاد، استاد در خدمت مدیر و مدیر در خدمت وزارتخانه باشد، تغییر کند و تمام ابعاد نظام آموزشی در خدمت نیازهای دانشجو به‌کار گرفته شود و برنامه‌ریزی‌ها در این راستا به اجرا درآید.

او بر این باور است که کیفیت محتوا و نحوة آموزش به نسل جوان،‌ کاربردی بودن دروس و دربرگیرندگی آخرین تحولات جهانی مرتبط با آن، در زمرة اولویت‌های آموزشی قلمداد می‌شود. امکانات مختلف یادگیری از جمله آزمایشگاه، کتابخانه و … نیز شایان توجه است. همین‌طور باید آماده‌سازی امکانات ورزشی، تفریحی و خوابگاه را نیز در نظر داشت. البته مهم‌تر از همة این موارد، اعتنا و احترام به دانشجویان است. دانشجویان نباید به‌عنوان گروهی غریبه در مقابلِ دانشگاه تلقی شوند. بایستی با آنان به گونه‌ای رفتار کرد که دانشگاه را متعلق به خودشان بدانند و در جهت ارتقای سطح آموزش‌وپرورش بکوشند.

منصوره راعی (۱۳۲۲- ۱۳۸۵)، آموزگار، استاد دانشگاه، نظریه‌پرداز ادبیات کودک و عضو هیئت‌مدیرة شورای کتاب کودک بود. او با پژوهش در زمینة نظام‌های نوین تعلیم‌وتربیت، در اجرای روش‌های «دانش‌آموزمحور» بسیار کوشید.

راعی در خانواده‌ای پرورش یافت که همة اعضای آن معلم و دانشگاهی بودند. او همزمان با تحصیل در رشتة زبان و ادبیات انگلیسی به خدمت آموزش‌وپرورش درآمد و با اعتقاد به ضرورت تحول در نظام آموزشی، به «طرح آموزشی ایران» پیوست و پس‌از گذراندن دوره‌های آموزشی در ایران، اسکاتلند و انگلستان سرپرستی مجتمع تجربی زیباشهر را عهده‌دار شد. به‌واقع جستجوگری در نقش معلمی، او را به کارشناسی نکته‌سنج بدل کرد و این ویژگی او را در جایگاه مدیری توانمند نشاند.

با تعطیلی مدارس تجربی، به‌منظور استمرار تجربة عمیقِ حاصل از اجرای طرح مذکور، زمینة شکل‌گیری انجمن پژوهش‌های آموزشی پویا را فراهم کرد و از اعضای فعال آن بود. همچنین فعالیت‌های داوطلبانه در شورای کتاب کودک را آغاز کرد و عضو هیئت‌مدیره و یکی از پنج نفری بود که نخستین حلقة تولد فرهنگنامة کودکان و نوجوانان را پدید آوردند.

راعی در شماری از دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی درس‌های «آشنایی با ادبیات کودک و نوجوان» و «مواد و خدمات کتابخانه برای کودکان و نوجوانان» را آموزش داد. در ضمن، تسلط بر زبان‌های فرانسوی، انگلیسی و عربی از او مترجمی حاذق ساخت. از راعی ترجمه‌های بسیاری به‌جا مانده است و سال‌ها مترجم پیام‌ها و شعارهای روز جهانی کتاب کودک بود.

زنده‌یاد راعی که شیفتة جذبه حضور کودکان بود، کوشید تا ادبیات کودک و نوجوان را به‌صورت همه‌جانبه در قلمرو نظری و آفرینش‌های ادبی و هنری شکوفا کند و به تألیف و ترجمه در این حوزه به دیدة نقد بنگرد. دستاوردهای گران‌سنگ او در گسترش روحیة کتابخوانی در میان کودکان و نوجوانان، همواره نام او را بر فراز کوشندگان فرهنگ کودکی در ایران‌زمین ماندگار نگاه می‌دارد.

کارگاه «آشنایی با ادبیات کودکان و نوجوانان» که پیشنهاد برگزاری آن در سال ۱۳۶۴ در هیئت‌مدیرة شورای کتاب کودک مطرح شد، به گام سی‌ونهم رسیده و اخیراً فراخوان ثبت نام در این کارگاه منتشر شده است. جریان مهم آموزش ادبیات کودکان از طریق این کارگاه، به‌صورت مستمر ادامه دارد و شورا همانند یک دانشگاه، نیروی دوستدار ادبیات کودک و نوجوان تربیت می‌کند. شماری از شرکت‌کنندگان در شورا می‌مانند و فعالیت داوطلبانة آنان، شورا را توانمندتر می‌کند، برخی نیز به جامعه رفته و دوستدار ادبیات کودک می‌شوند.

نوش‌آفرین انصاری، ثریا قزل‌ایاغ و منصوره راعی از متخصصان کتابداری و تعلیم‌وتربیت، در روایت‌هایشان که به‌صورت کتاب منتشر شده است، فرازونشیب‌های برگزاری کارگاه مذکور را در دهه‌های مختلف بررسی کرده‌اند. آنان ضمن تأکید بر ارزیابی سالانة نحوة برگزاری کارگاه، به نیازسنجی مخاطبان توجهی ویژه داشتند. از تحلیل داده‌های حاصل از مصاحبه با این استادان موارد زیر استنباط می‌شود:

• هدف از برگزاری کارگاه، ترویج ادبیات کودک در میان اقشار مختلف جامعه و تشویق جوانان به فعالیت در این حوزه است.
• سرفصل‌های آشنایی با شورای کتاب کودک، مخاطب‌شناسی، تاریخ ادبیات کودکان و کتاب‌های مرجع از ابتدا جزو موارد ضروری برای تدریس در کارگاه به شمار می‌آمد.
• تحلیل برنامه‌های گذشته همواره مدِ نظر هیئت‌مدیره و سرپرستان کارگاه بوده است.
• برنامة کارگاه در طی سال‌های مختلف تغییر شکل داده و همگام با نیاز جامعة مخاطب پیش رفته است.
• نقطه نظرات شرکت‌کنندگان برای مجریان حائز اهمیت بوده و بر خلق ادبیاتی خاص بر مبنای تجربیاتشان تأکید شده است.
• پژوهشگران، نویسندگان و مترجمان شاخصی از دل این کارگاه برآمدند و رشد کردند.
• شرکت‌کنندگان با پرسش، پاسخ، خواندن و بحث در کارگاه، تولید فکر و اندیشه می‌کنند.

حسین خطیبی نوری (۱۲۹۵- ۱۳۸۰)، ادیب، استاد دانشگاه، نمایندة مجلس شورای ملی و مدیرعامل جمعیت شیروخورشید سرخ ایران بود. او از منظر علمی در زمرة‌ نخستین دانشجویان دکترای زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران بود که از محضر بزرگانی همچون ملک‌الشعرای بهار و بدیع‌الزمان فروزانفر بهره برد و خود نیز شاگردان بسیاری تربیت کرد. در کنار فعالیت‌های دانشگاهی، مشاغل دیگری را عهده‌دار شد. چندی ریاست کتابخانة دانشکدة حقوق با او بود، بعد مدیریت روزنامة رسمی کشور را پذیرفت و نیز مقدمات چاپ و نشر لغت‌نامة دهخدا را فراهم آورد.

بُعد اجتماعی حیات دکتر خطیبی با بیش از سه دهه مدیریت و همکاری افتخاری با جمعیت شیروخورشید سرخ گره خورده بود. حُسن مدیریت او به‌گونه‌ای جمعیت را شکوفا کرد که ادارة‌ اکثر مراکز درمانی وزارت بهداری به این جمعیت واگذار شد. زندگی سیاسی‌اش نیز از زمانی آغاز شد که به‌دلیل خدماتش در بازسازی شهر لار پس‌از زلزله، به‌عنوان وکیل مردم این شهر به مجلس شورای ملی راه یافت.

خصایص اخلاقی و انسانی دکتر خطیبی درخششی خاص به جنبه‌های مختلف حیات علمی و اجتماعی و سیاسی او بخشیده بود. فارغ از میراث ارزشمند این ادیب فرزانه در حوزة نظم و نثر فارسی و فرهنگ ایرانی، «تدبیر ماندگار» او در راستای ارتقای عملکرد جمعیت شیروخورشید سرخ، نام او را بر بلندای تاریخ ایران‌زمین ثبت کرد.

اخیراً «نهمین خورجین کتاب خانواده» به‌صورت فهرستی از آثار برگزیده و شایان تقدیر شورای کتاب کودک منتشر شده است. طرح خورجین کتاب سال ۱۳۷۳ برای نخستین‌بار به مناسبت سال جهانی خانواده (۱۹۹۴)، به ابتکار زنده‌یاد منصوره راعی با همراهی زنده‌یاد ثریا قزل‌ایاغ در کتابخانة‌ حسینیة ارشاد به اجرا درآمد. شورای کتاب کودک در کنگره جهانی دفتر بین‌المللی کتاب برای نسل جوان (IBBY)- اسپانیا در سال ۱۹۹۴، طرح خورجین کتاب را معرفی کرد و طرح تحسین شد. این تجربه که به یکی از مهم‌ترین زمینه‌های فعالیت در حوزة ترویج خواندن در میان مروجان کتابِ کودک تبدیل شد، در سال‌های بعد به‌صورت کتابشناسی آثار برگزیده و شایان تقدیر با استفاده از فهرست شورای کتاب کودک منتشر شد.  

منصوره راعی و ثریا قزل‌ایاغ در مصاحبه‌های تاریخ شفاهی که با عناوین «راهِ روشن» و «دل‌سپرده به کودکان» منتشر شده است، مراحل اجرای طرح خورجین کتاب و نتایج حاصل از آن را تشریح و از آن به‌عنوان یکی از طرح‌های موفق شورای کتاب کودک یاد کرده‌اند. آنان در جایگاه آموزگارانی خلّاق و خوش‌فکر طرح مذکور را با هدف ایجاد ارتباط بین اعضای خانواده از طریق کتاب، رشد آگاهی‌های علمی و اجتماعی در خانواده‌ها و تداوم خواندن در خانواده به سرانجام رساندند.

خورجین کتاب با شناسایی ده خانواده از اعضای کتابخانة حسینیه ارشاد آغاز شد، مشروط بر اینکه حداقل دو فرزند در خانواده باشد؛ یکی پیش‌دبستانی و دیگری راهنمایی یا دبیرستانی. برای خانواده‌ها ده خورجین (در هر نوبت ده کتاب) انتخاب شد و آنها فرصت داشتند در عرض یک ‌ماه کتاب‌های داخل هر خورجین را در جمع خانواده مطالعه و واکنش‌های اعضای خانواده را یادداشت کنند و بعد خورجین را به خانوادة دیگری بسپارند. این طرح به همین شکل به مدت ده ماه ادامه یافت.

تحلیل‌های مجریان طرح بر مبنای یادداشت‌های مندرج در دفاتر ثبت روزانه، حاکی از موفقیت چشمگیر آن بود. به‌رغم اینکه همة خانواده‌ها کتابخوان و عضو کتابخانه بودند، اما اذعان کردند که کتاب باعث شد خانواده‌ها به‌جای در کنار هم بودن، با هم بودن را تمرین کردند. رضایت از محتوای خورجین‌ها در حدی بود که خواهان ردوبدل کردن کتاب‌ها با سایر خانواده‌ها از جمله عمه، دایی، خاله و … بودند. حتی ایجاد باشگاهی به‌منظور ادامة طرح را درخواست کردند. زنده‌یاد قزل‌ایاغ بعدتر این طرح را به نهضت سوادآموزی هم ارائه کرد و این خورجین را برای نوسوادان بزرگسال تدارک دید که آن هم با استقبال شایانی روبه‌رو شد.

اسماعیل سعادت (۱۳۰۴، خوانسار- ۱۳۹۹،‌ تهران)، ادیب، زبان‌شناس، مترجم، ویراستار و عضو پیوستة فرهنگستان زبان و ادب فارسی دوازدهم شهریورماه دیده از دنیا فرو بست و جامعة علمی و فرهنگی را در غم و اندوه فرو برد. او از نسل «ممکن‌ها» بود؛ نسلی که هدف و انگیزه داشت، در مسیر دستیابی به آن قدم برمی‌داشت و به خواستن توانستن است، جامة عمل می‌پوشاند.

اهل قلم و همکارانِ سعادت به سخت‌کوشی و نکته‌سنجی او به دیدة تحسین می‌نگریستند. بی‌شک نثر فارسی معاصر بسیاری از آراستگی‌های خود را وامدار تلاش اوست که تا آخرین روزهای حیات پُربرکتش، تازگی و طراوت از زبان و قلمش می‌تراوید. شخصیت فرهنگی او مزیّن بود به صفات نیکو. سعادت بسیار متواضع، موقر، فروتن و مبادی آداب بود و از هیچ کوششی به‌منظور تربیت نوخامگان دریغ نمی‌ورزید. دستش «سایه» داشت و با رویی گشاده به جوان‌ها توجه و رسیدگی می‌کرد. دیدارش کیمیایی بود که دلِ دوستدارانش را قرص می‌کرد و روزهای خوب را نوید می‌داد.

سعادت که فارغ‌التحصیل زبان و ادبیات فرانسه و دبیر دبیرستان‌ها بود، با پیوستن به بنگاه ترجمه و نشر کتاب، به حوزة ویرایش و ترجمه وارد شد و بعدها در پی همکاری با مؤسسه انتشارات فرانکلین، مرکز تهیة مواد خواندنی برای نوسوادان، سازمان ویرایش و تولید فنی و مرکز نشر دانشگاهی تجربه‌های ذی‌قیمتی در حوزة چاپ و نشر اندوخت. پس‌از عضویت در فرهنگستان زبان و ادب فارسی اجرای طرح تدوین دانشنامة زبان و ادب فارسی را عهده‌دار شد و جایزة جشنواره فارابی را برای سرپرستی این طرح دریافت کرد.

او که اندیشمندی توانا بود، به ترجمة آثار فلسفی توجهی ویژه داشت و با ترجمة کتاب‌های در آسمان، در کون و فساد، آثار علوی و خطابه اثر ارسطو میراث ارزشمندی برای اهل فلسفه برجای نهاد. همچنین تلاش کرد بخشی از آثار فلسفی کاپلستون، اسپینوزا، مونتنی و … را به فارسی‌زبانان بشناساند. آثار ترجمه‌ای او در سال‌های ۱۳۷۴، ۱۳۷۸ و ۱۳۸۰ به‌عنوان کتاب سال جمهوری اسلامی ایران برگزیده شد. همچنین سال ۱۳۸۲ در زمرة چهره‌های ماندگار معرفی شد و سال ۱۳۸۷ نشان درجه‌یک دانش به او اعطا گردید.

تأمل و تدبر محققانة سعادت در زبان و ادب فارسی، گواه حضور روح اندیشمند او در پاسداشت این زبان بود. او که یکی از برجسته‌ترین حافظان روح زبان فارسی و یکی از الگوهای کم‌مانند اخلاق و انسانیت بود، چونان نامش سعادتمند زیست. سعادت کوشنده‌ای تمام‌وقت برای فرهنگ ایران‌زمین و کیمیایِ سعادت روزگار ما بود. امید آنکه دوستدارانش ادامه‌دهندة اندیشه‌های او باشند.

از وداع با علی‌اکبر دهخدا، ادیب، لغت‌شناس، شاعر و سیاستمدار معاصر که حیات پُربار خویش را در راه اعتلای فرهنگ و ادب ایران‌زمین گذرانده بود، بیش از شش دهه می‌گذرد، اما میراث گران‌سنگ او، همواره یادش را زنده و جاوید نگاه می‌دارد. با نگاهی به کتاب‌شناسی پُربرگ و بار دهخدا که توسط دوستدارانش در قالب آثار مختلف گردآوری شده است،‌ به تنوع و تکثر آثار دهخدا و از خلال آن، به آراء و اندیشه‌هایش پی می‌بریم. تنوع فعالیت‌های فرهنگی او به‌گونه‌ای است که در بیشتر منابعِ مرتبط با تاریخ اجتماعی، سیاسی و فرهنگی دوران مشروطیت و پس‌ازآن به دهخدا و آثارش اشاره شده است. دهخدا از سال ۱۳۲۴ که طرح چاپ لغت‌نامة دهخدا به تصویب رسید و سازمان لغت‌نامة دهخدا در منزلش شکل گرفت، تا زمانی‌که این سازمان به مجلس شورای ملی منتقل شد،‌ شاهدِ رشد بذری بود که با تلاش مستمر گستراند و آن را در حد یک نهال کوچک شکوفا کرد.

اما آنچه به دستاوردهای فرهنگی و خصایص اخلاقی مرحوم دهخدا درخششی خاص می‌بخشد و آن را متمایز می‌کند، بنیان‌گذاری مکتبی است که سخت‌کوشی، ایمان به کار و احترام به زبان فارسی در آن جایگاهی ویژه دارد. دهخدا به‌دلیل مشیِ ملی و آزادمنشی در زمرة شخصیت‌های محبوب- چه در زمان حیات و چه پس‌از آن- قلمداد می‌شود. ارادتمندان دهخدا در مراسم تشییع پیکرش، زمانی که او را تا ابن بابویه مشایعت می‌کردند، با دیدن چشمان پُراشک محمد معین گمان نمی‌کردند که او این‌طور بگرید، درست مانند پسری که پدر از دست داده‌ است؛ پدری که در اندوه واپسین روزهای حیات، این غزل حافظ را در گوش پسرش زمزمه می‌کرد:

مظاهر مصفا، شاعر و استاد ادبیات دانشگاه تهران یکی از دوستداران مرحوم دهخدا بود. او در مصاحبة تاریخ شفاهی با نگارنده که با عنوان «شاعر مُشتعل»[1] منتشر شده است، به شرح ارادت قلبی‌اش نسبت به دهخدا پرداخته؛ تعلق خاطری خالی از هر شائبه‌ای که در شعرش تجلّی یافت. مصفا با دهخدا همکاری نداشت ولی به او به‌عنوان اسطورة شعر و ادب فارسی و فرهنگ ایرانی می‌نگریست. پس‌از فوت او، مرثیه‌ای سرود و با عکس دهخدا و شعر «یاد آر ز شمع مرده یاد آر» چاپ و به رایگان بین دانشجویان توزیع کرد. علاوه‌براین روز چهلم دهخدا به ابن بابویه رفت. محمد معین گرانندة مجلس بود و شماری از اعضای سابق هیئت دولت مصدق در آنجا حضور داشتند. مصفا حال‌وهوای مراسم را این‌طور توصیف کرده است:

«دکتر معین نمی‌خواست که مجلس چهلم دهخدا سیاسی بشود، به همین دلیل ملاحظاتی داشت. سرانجام رجال سیاست که در مجلس حاضر بودند، بر عواطف دکتر معین غلبه کردند و خواستند که شعرم را بخوانم. مرثیه را که خواندم، حالت خاص و برانگیختگی در حلقة اشخاصی که بالای مزار دهخدا بودند، به‌وجود آمد. بخشی از مرثیه‌ام چنین بود:

[1] مصفا، مظاهر (۱۴۰۱). شاعر مشتعل: مصاحبة تاریخ شفاهی با مظاهر مصفا. مصاحبه، تدوین و پژوهش پیمانه صالحی. تهران: سازمان اسناد و کتابخانة‌ ملی ایران.

ثمینه باغچه‌بان، نویسنده، مترجم و آموزگار و فرزند جبار باغچه‌بان و صفیه میربابایی سال ۱۳۰۶ در باغچة اطفال در تبریز متولد شد؛ کودکستانی که پدرش بنیاد نهاده بود. دوران کودکی‌اش در کودکستان پدر در شیراز طی شد و دبستان و دبیرستان را در تهران گذراند و وارد دانشسرای مقدماتی و سپس دانشسرای عالی شد. پس‌از فارغ‌التحصیلی در رشتة دبیری زبان انگلیسی با هوشنگ پیرنظر ازدواج کرد. پس‌ازآن در رشتة آموزش ناشنوایان از دانشگاه کلمبیا دانش‌آموخته شد و پس‌از بازگشت به ایران به تدریس در مدرسة ناشنوایان اشتغال یافت و با درگذشت پدر، ریاست آموزشگاه و مدیریت فنی جمعیت ناشنوایان را عهده‌دار شد و به سمت مدیرعاملی سازمان ملی رفاه ناشنوایان منصوب گردید. از او کتاب‌های متعددی به صورت تألیف و ترجمه منتشر شده است که از آن جمله می‌توان این موارد را برشمرد: «روشنگرانِ تاریکی‌ها: خودنوشت‌های جبار باغچه‌بان و همسرش»، «جمجمک برگ خزون»، «آفتاب مهتاب چه رنگه» و …

ثمینه باغچه‌بان در محیط مدرسه متولد شد و پرورش یافت. برای او مدرسه «خانه»، پدرش «آقا معلم» و شاگردان «هم‌بازی‌ها» بودند؛ موهبتی که نصیب هر کسی نمی‌شود. دستاورد سفرش از تحصیل در آمریکا پی بردن به این موضوع بود که روشی که پدرش سا‌ل‌ها پیش‌ازآن برای آموزش ناشنوایان به‌کار می‌برد، علمی و ارزنده بود. او بر این باور است که برای پی‌ریزی آموزش و پرورش موفق باید آموزگاران درجه‌یک تربیت کرد و خود نیز به این امر همت گماشت. در ضمن هنرمندی کم‌نظیر است که تابلوهای ابریشم و گلدوزی دوخته است. در تمام تابلوهایش یک نقش همیشه ثابت است: درخت سروی که استواری پدر را برایش تداعی می‌کند و شکوفه‌ها و گل‌های نیلوفری که نشانِ از خودش دارد. شور وصف‌ناپذیر او به زندگی و اشتیاق به یادگیری، الگوی کم‌مانندی را در مقابل دختران جوان قرار می‌دهد؛ اینکه امید و انگیزه و حرکت در مسیر صحیح، چراغِ راه عبور از سختی‌ها و تاریکی‌هاست. سایة این بانوی فرهیخته بر تارکِ فرهنگ ایران‌زمین مستدام باد.

«زمانی که مرکز خدمات کتابداری به‌عنوان زیرمجموعه «مؤسسه تحقیقات و برنامه‌ریزی علمی و آموزشی» تأسیس شد، من در ابتدا ریاست بخش تحقیقات را بر عهده داشتم. به دلیل اینکه مؤسسه زیر نظر وزارت علوم بود و کارمندان آن با داشتن شرایطی می‌توانستند عضو هیئت‌علمی باشند، من خیلی خیلی تلاش کردم تا روسای موسسه و هیئت ممیزی سختگیر آن را متقاعد کنم که کتابداران هم می‌توانند در بخش پژوهش، همانند استادان دانشگاه به عضویت هیئت‌علمی درآیند.

آن زمان اصلاً به این مسائل توجهی نمی‌شد و می‌گفتند که حالا کتابداری چی هست که هیئت‌علمی هم داشته باشد؟! به‌هرحال محمدحسین دانشی، عباس مظاهر، مهین تفضلی و من جزو اولین کتابدارانی بودیم که پس از ارسال رزومه و فعالیت‌های پژوهشی در حوزه کتابداری، به‌عنوان عضو هیئت‌علمی منصوب شدیم».

سرو سربلند، خاطرات پوری سلطانی، مادر کتابداری نوین ایران (۱۳۹۴). مصاحبه، تدوین و تحقیق پیمانه صالحی. تهران: انتشارات سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران.

«من نمی‌گویم که دانشمند هستم، ولی همیشه می‌گویم که معلمی موفقم چون با دانشجویان ارتباط برقرار می‌کنم. همواره تلاش کردم بهترین ویژگی‌ها و روش‌های استادانم را انتخاب کنم و روی دانشجویان اِعمال نمایم. هیچ‌وقت هم نگفته‌ام که محضر دارم ولی سعیم بر این بوده که مسائل دیگری را غیر از درس، به دانشجویان یاد بدهم که خودش نوعی درس است.

من معتقدم استادی خوب است که همیشه سایه‌اش را به دانشجویانش بدهد، یعنی بعد از خودش، افراد دیگری را بیاورد. این، موفقیت یک استاد است. یک استاد هیچ‌گاه نباید این عقیده را داشته باشد که خیال کند جای او را می‌گیرند، چون هیچ‌کس جای کسی را نمی‌گیرد.من وقتی احساس رضایت می‌کنم که دانشجویم از من بهتر شود چون بخشی از دانسته‌ها را من به او داده‌ام و بخشی را هم علم جدید در اختیارش گذاشته است».

فانوس تابان، مصاحبه تاریخ شفاهی با ژاله آموزگار یگانه. مصاحبه، تدوین و تحقیق پیمانه صالحی. تهران: سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران،‌۱۳۹۷. 

پوری سلطانی (۱۳۰۶- ۱۳۹۴)، از برجسته‌ترین چهره‌های علمی و فرهنگی روزگارِ ما و از پیشگامان تأثیرگذار در توسعه و آموزش کتابداری و اطلاع‌رسانی بود. او با بیش از پنج‌دهه حضور مستمر، نقش تعیین‌کننده‌ای در شکوفایی کتابداری نوین در ایران ایفا کرد و با تأسیس مرکز خدمات کتابداری و هدایتِ طرح‌های پژوهشی زیربنایی، در کانون گذر از سنت به تجدد و گذار از کتابداری سنتی به کتابداری جدید قرار گرفت. 

ویژگی‌های شخصیتی استاد سلطانی، درخششی خاص به فعالیت‌های حرفه‌ای‌اش بخشید. او با غمی بزرگ زیست و مهرِ عزیز از دست رفته‌اش را در دل داشت. شصت سال عاشقی، از او انسانی بی‌هماورد ساخت که در هر جایگاهی عاشق بود؛ به حرفه‌اش، در کلاس درس به دانشجویانش و در محل کار به همکارانش. سبک گفتار و نوشتارش روشن، صریح و بی‌پیرایه بود. او کتابداری عملگرا بود و فرهنگ مشارکت و کار گروهی را ارج می‌نهاد و به آموزش نیروی انسانی در همهٔ سطوح اعتقادی راستین داشت. باور او به جامعهٔ مدنی و کار اجتماعی داوطلبانه نیز در سال‌های فعالیتش در انجمن کتابداران ایران بروز یافته بود.

مهربانوی کتابداری ایران در عرصهٔ بین‌المللی یگانه بود و به‌واقع، شناخته‌شده‌ترین کتابدارِ ایرانی بود. او ضمن عضویت در کمیتهٔ نمایه‌سازی و فهرست‌نویسی ایفلا (فدراسیون بین‌المللی مؤسسات و انجمن‌های کتابداری)، در معرفی پیشرفت‌های کتابداری ایران و نیز آشنایی کتابداران ایرانی با تحولات جهانی این رشته کوشید. نام استاد سلطانی در مجامع علمی کتابداری زنده است و به گواه حاضران در ایفلا در سال‌های اخیر، همواره از تلاش‌های او یاد می‌‌شود. آخرین نمونه‌اش، هنگام ارائه مقاله تاریخ شفاهی کتابداریِ ایران در ایفلا ۲۰۲۱، که دبیرکل اسبق ایفلا، از حضور فعال پوری سلطانی به نیکی یاد کرد. 

اسطورهٔ کتابداری ایران،‌ پس از سال‌ها تلاش در راه اعتلای پژوهش‌های کتابداری، سال ۱۳۹۴ دیده از دنیا فرو بست. بختِ کتابداری ایران بلند بود که از نعمتِ حضور بی‌مانند استاد سلطانی، مهربانوی عاشق بهره برد. یادش مانا و سبز باد.

«کتابخانة عمومی عنصری از یک شبکة گسترده است و باید به نیازهای هر شهروندی- به معنای اعم آن- پاسخ دهد و ‏وظیفه‌اش این است که چهره‌ای از فرهنگ و علم را در جامعه نمایان سازد. رسالت دیگری که کتابخانه‌های عمومی ‏محله‌ها بر عهده دارند، حفظ تاریخ محلی آن منطقه است. به‌طور مثال از یک کتابخانة‌ عمومی که در خیابان منیریه ‏مستقر است، انتظار می‌رود تاریخ شفاهی آن محله را گردآوری نماید. لازم است کتابداران با افرادی که از سال‌های ‏گذشته در آنجا زندگی می‌کردند مصاحبه انجام دهند و تاریخ شکل‌گیری محله، تغییرات خیابان‌ها و کوچه‌ها، شرح حال ‏بزرگان منطقه و … را ثبت‌وضبط نمایند. بدین‌شکل تهیة تاریخ محله‌های مختلف، موجبات دستیابی به تاریخ شهر را ‏فراهم می‌نماید».‏

دُرّ دانش، مصاحبة تاریخ شفاهی با دکتر عباس حرّی. مصاحبه، تدوین و تحقیق پیمانه صالحی. تهران: سازمان اسناد و ‏کتابخانة‌ ملی ایران، ۱۳۹۵‏.